Bilimkurgu Kulübü Bu Sitede Gelecek Var!
Uzay İstasyonlarının yerçekimsiz ortamlarında çalışan astronotlara özeniyor ve eğlenceli olduğunu düşünüyoruz. Oysaki yerçekimsiz ortama maruz kalan astronotların vücutlarında oluşabilecek hasarların farkında bile değiliz. Maalesef bu hasarların sebebini anlamadan ve çözümünü bulmadan, Mars yolculuğu gibi uzun uçuşlar hayal olarak kalmaya devam edecek. Bu sorunun farkında olan Ottawa Üniversitesi’nden Guy Trudel ve ekibi, yıllardır uzayda kemik iliği sağlığı ve kan üretimi alanında araştırmalar yürütüyor.
İlik nakli üzerine yoğunlaşan Marrow Projesi’nin bir parçası olan araştırmada, uzay anemisine yol açan süreçler mercek altına alınıyor. Son bulgulara göre, uzay anemisinin ardında “hemoliz” adı verilen bir süreç yatıyor olabilir. Alyavurlardaki hücre zarının parçalanması sonucu hemoglobin molekülünün dışarı çıkması olarak tanımlanan hemoliz, aynı zamanda hemolitik aneminin de sorumlusu.
Araştırmacılara göre Dünya’da insan vücudu her saniye iki milyon kırmızı kan hücresi yaratıyor ve yok ediyor. Ekip, bu sürecin uzayda aşırı seviyelerde gerçekleştiğini saptadı. Araştırma kapsamında Uluslararası Uzay İstasyonu’nda ortalama 167 gün geçiren 11 erkek ve 3 kadın astronotun verileri incelendi. Astronotların vücudu, bu süre boyunca yüzde 54 oranında daha fazla kırmızı kan hücresi kaybetti. Bu da saniyede 3 milyon kan hücresinin yıkıma uğradığı anlamına geliyor. Guy Trudel, “İlk uzay görevlerinden bu yana, astronotlar Dünya’ya döndüklerinde uzay anemisinden mustarip oldu. Ancak bunun nedenini şimdiye dek bilmiyorduk,” diyor. “Araştırmamız, uzay ortamında daha fazla kırmızı kan hücresinin yıkıma uğradığını ve bu durumun astronotların görev süresi boyunca devam ettiğini gösteriyor.”
Uzmanlar, uzay anemisinin yerçekimsiz ortamda vücuttaki sıvıların üst bölgelere toplanmasına karşı bir çeşit adaptasyon olduğunu düşünüyordu. Ancak yeni araştırma durumun böyle olmadığını gösterdi. Araştırma ekibi, kırmızı kan hücrelerindeki yıkımın yalnızca sıvı değişimlerinden kaynaklanmadığını, aslında uzayda bulunmanın birincil etkisi olduğunu saptadı. Ağırlıksız ortamda bulunulduğunda, kırmızı kan hücrelerinin yıkımı normal seviyenin çok üzerine çıkıyor ve tekrar yerçekimli ortama geçilse bile sadece belirli bir dereceye kadar telafisi mümkün olabiliyor. Ağırlıksız ortamda bulunmanın sebep olduğu yan etki ve kırmızı kan hücre yıkımının düzelmesi ise en az bir yıl sürüyor. Dolayısıyla bu araştırma, güvenli uzay yolculukları için çok önemli ve ayrıca uzay anemisi üzerine yapılan araştırmalar, hastalığın dünya versiyonlarına da ışık tutabilir.
Dünya’daki koşullara uyum sağlamış insan vücudunda, kan hücrelerinin dönüşümü sürekli olarak devam eder. Vücutta bulunan toplam 30 trilyon alyuvarın her saniye yaklaşık iki milyonu yok olur ve karşılık gelen miktar kemik iliğinde tekrar tekrar üretilir. Uzun araştırmalar sonucunda uzmanlar, astronotların ağırlıksız ortama maruz kaldığı andan itibaren kırmızı kan hücrelerinin belirgin ölçüde artarak çözüldüğünü belgeledi. Bu oran, normalden yaklaşık yüzde 54 daha fazla alyuvarın yıkıma uğradığı anlamına geliyor. Bir başka deyişle, saniyede iki milyon yerine yaklaşık üç milyon alyuvar kaybı yaşanıyor.
Bu nedenle astronotlar, uzun uzay uçuşlarında şiddetli anemiden muzdarip olup tekrar yerçekimli bir ortama döndüklerinde ciddi sağlık sorunlarıyla karşı karşıya kalabilir. Trudel, “Neyse ki yerçekimsiz ortamda daha az kırmızı kan hücresine sahip olmanız sorun yaratmaz,” diyor. “Ancak Dünya’ya ve diğer gezegenlere veya uydulara indiğinizde enerjinizi, dayanıklılığınızı ve gücünüzü etkileyen anemi, görevleri tehdit edebilir. Aneminin etkileri yalnızca yere indiğinizde hissedilir çünkü yerçekimiyle tekrar baş etmeniz gerekir.”
Astronotlar Dünya’ya indikten sonra bile kırmızı kan hücrelerinin normale dönmesi üç ila dört ay sürüyor. Öte yandan araştırmacılar, inişten bir yıl sonra dahi vücutta yıkıma uğrayan kırmızı kan hücresi oranının uzay görevinden öncesine kıyasla yüzde 30 daha yüksek olduğunu saptadı. Trudel’e göre, uzayda ve Dünya’ya döndükten sonra kırmızı kan hücrelerinin kontrolüne dair elimizdeki en iyi açıklama bu. “Bu ölçümlerin daha önce hiç yapılmadığını düşünürsek bulgular muhteşem. Bir şey bulup bulamayacağımıza dair hiçbir fikrimiz yoktu. Merakımız için ödüllendirildik.”
Uzmanlara göre hemoliz, vücudun dört bölümünde gerçekleşebilir: Kemik iliği, kan damarları, karaciğer veya dalak. Trudel, uzay anemisine sebep olan sürecin muhtemelen kemik iliği veya dalakta meydana geldiğini düşünüyor ve ekibinin araştırmaya devam edeceğini belirtiyor. “Anemiye neden olan hemolizdir, ancak hemolize neden olan şeyi belirlemekse bir sonraki adımdır,” diyen Trudel, şu hayati noktanın da altını çiziyor: “Ay, Mars veya diğer gök cisimlerine yapılacak görevlere dair henüz bilgilerimiz eksik.” Yine de araştırmacılar, yeni bulguların Dünya’daki belirli anemi türlerinin nedenlerine de ışık tutabileceğini söylüyor.
Hazırlayan: İnanç Kaya | Kaynak
