Bilimkurgu Kulübü Bu Sitede Gelecek Var!
Kompleks organizmaların yaşadığı ötegezegenleri düşündüğümüzde ilk olarak akla bilimkurgu eserlerinden biri olan çift yıldızlı çöl gezegeni Tatooine (Star Wars) ya da sürreal ormanları ve dağları ile Pandora (Avatar) gelir. Şimdi bir de bilimkurgunun ”kurgu”sunu çıkararak sıradışı ötegezegen türlerine bir göz atalım.
Karbon Gezegenler:
Nedir Onlar?
Karbon gezegenler, neredeyse tamamen karbon bileşiklerden oluşmuş gök cisimleridir. Kendi sistemimizde bulunan silikat zengini katı gezegenlerin aksine bu gezegenlerin kimyasının, katran veya diğer hidrokarbonlardan oluşan devasa göller ve okyanuslar gibi oldukça sıradışı jeolojik oluşumlara ev sahipliği yapabileceği düşünülüyor. Hatta litosferin altından 700 km derinliğe kadar uzanan kuşağın yani astenosferin (üst manto) saf elmastan oluşması bile mümkün olabilir.
Hiç Gözlemleyebildik Mi?
Evet! Dünya’nın iki katı olan 55 Cancri E diğer adıyla ”Elmas Gezegeni” sistemimizden 40 ışık yılı ötede bir karbon gezegenidir. Ayrıca WASP-12b‘nin de bir karbon gezegeni olduğu düşünülüyor.
Yaşamı Barındırabilirler Mi?
Bildiğimiz kadarıyla hayır. Altını çizmekte fayda var, sadece ”bildiğimiz kadarıyla”. Çünkü kendi gezegenimizi örnek alarak baktığımızda aslında evrensel bir bakış açısı ile bakmış olmuyoruz. Bu tür gezegenlerde sıvı halde su bulunması oldukça güçtür. Bu yüzden orada evrimleşmiş bir tür organizmanın nasıl bir metabolik faaliyete sahip olduğunu kestiremeyiz. Ama orada zeki yaşam formlarının evrimleştiğini varsayalım. Bizim ”taş devri” gibi onlarda ”elmas devri” olduğunu düşünsenize. Şşt! Sessiz olun Amerika duymasın.
Su Gezegenleri
Nedir Onlar?
İsminden de anlaşılacağı gibi tamamı kilometrelerce derinlikte sıvı halde su bulunduran gezegenlerdir. Hatta şartlar doğru ise yer kabuğunun derinlerinde basınç sebebi ile sıvı suyun donma noktasının üstünde bile buza sıkıştırılması mümkündür. Tersine, gezegenin yüzeyindeki sıvı denizlerin tamamen donarak adeta bir kar topuna da dönüşmesi mümkündür. Hatta 700 milyon yıl önce kendi gezegenimizin bile ”Kartopu Dünya” dediğimiz buna benzer bir jeolojik devre maruz kaldığını söyleyebiliriz.
Hiç Gözlemleyebildik Mi?
NASA onlarca su dünyası adayı tespit etti. Bunlardan bazıları Kepler-62e ve Kepler-62f gibi ”Goldilocks Zone” denilen yıldızın yörüngesinde sıvı suyu barındırabilecek yaşanabilir bölgededir. Ayrıca yapılan bilgisayar testleri de gösteriyor ki bu iki ötegezegen tamamen sular ile kaplı. Kepler-62f’nin sıcaklığı tutacak (sera etkisi gibi) bir atmosferi yoksa daha çok kartopu gezegeni olmaya yatkındır.
Tıpkı Jüpiter’in uydusu olan Europa gibi. Fakat Europa, yüzeyin altında sıvı halde su olan devasa bir okyanus barındırıyor.
Yaşamı Barındırabilirler Mi?
Evet, kesinlikle! Bazı su gezegenleri kendi denizlerimizden aşina olduğumuz benzer kompleks yaşam formlarını barındırabilecek düzeydedir. Europa gibi yıldızdan uzak buz gezegenlerin de bile bu mümkün olabilir. NASA, gelecek yıllarda Europa’nın okyanuslarına yaşamı aramak amaçlı insansız mini-denizaltı yollamayı planlıyor. Çünkü, yaşam sadece Goldilocks Zone denilen bölgelerde bulunmak zorunda değil. Jurassic Park‘tan bir replik ile cümleyi bitirelim, ”Yaşam, bir yolunu bulur”.
Kitonyen Gezegenler
Nedir Onlar?
Chthonian gezegenler, hidrodinamik kaçış yüzünden hidrojen ve helyum atmosferlerini ve dış katmanlarını kaybeden gaz devi gezegenlere verilen bir isim. Bu kaçışın en büyük sebebi, çevresinde dolandıkları yıldıza fazlaca yakın olmaları. Şartlara göre sıcaklıkları 2200 dereceye kadar bile ulaşabilir. Sıcaklıkları oldukça yüksek olsa da geriye kalan kayaç veya metalik yüzey Dünya gibi tellürik gezegenlere çok benziyor. Bu yüzden “ölüler diyarının ilahları ve ruhları” adıyla anılıyorlar.
Hiç Gözlemleyebildik Mi?
Güneş sisteminden 150 ışık yılı kadar uzakta, Pegasus (Kanatlıat, Feres) takımyıldızında HD 209458b adında bir gezegen vardır. Bu gezegen, 1100 derecelik yüzey sıcaklığıyla “Chthonian planet” olma yolunda ilerliyor; bu sınıflandırmanın oluşmasının da sebebi kendisidir.
Genelde gaz devleri yıldızlara yakın bölgelerde oluşamaz. Her ne kadar Chthonian gezegenler modeli henüz hipotez aşamasında olsa da 2009’da benzer karakteristik özellikler gösteren COROT-7b adında bir gezegen keşfedilmiştir. Yüzey sıcaklığının azami 1800-2600 derece arasında olduğu kestiriliyor; o yüzden lavlarla kaplı bile olabilir.
Yaşamı Barındırabilirler Mi?
İmkanı yok. Yüzey sıcaklıkları kurşunu bile buharlaştırabilecek seviyededir. Aynı zamanda çok yüksek iyonize radyasyon içerirler. Ama kim bilir? Thermococcus gammatolerans‘ı gördükten sonra Güneş’te yaşama bile şüphe etmek lazım.
Eksantrik Gezegenler
Nedir Onlar?
Eksantrik yani dış merkezli gezegenler, kuyruklu yıldızlar gibi fazlasıyla eliptik bir yörüngeye sahip gezegenlerdir. Gezegen, yıldızına çok yakın bir mesafeden geçerek aldığı momentum ile tekrar uzaklaşmaya başlar. Bu yüzden gezegenin eğimine de bağlı olarak iklimleri çok dinamik bir hale gelir. Aynı yılda gezegen, yıldızı kadar sıcak ve Pluto kadar soğuk bir gezegene dönüşebilir.
Hiç Gözlemleyebildik Mi?
Teknik olarak bu tür gezegenler oldukça yaygındır. Çoğunlukla kuyruklu yıldızlar bu şekilde bir yörüngeye sahiptir. HD 80606 b ve buna benzer ötegezegenler de örnek olarak verilebilir. Yukarıdaki görselde yörüngesinin Merkür’ün yörüngesi ile karşılaştırılmasını görebilirsiniz.
Yaşamı Barındırabilirler Mi?
Neden olmasın? Fakat bu gezegen türlerindeki yaşam formlarının inanılmaz uyum kabiliyetleri olması gerekir. Gezegen süper-soğuk zaman dilimine girerken organizmalar, metabolik hızlarını düşürebilir veya kış uykusuna yatarak geçirebilirler. Gezegen, süper-sıcak zaman dilimine girerken de canlılar derin yeraltı yaşamına geçebilirler.
Yalnız Gezegenler
Nedir Onlar?
Bunlar, uzayda özgürce dolanan ve herhangi bir yıldızın yörüngesinde dönmeyen başıboş ve öksüz gezginlerdir. Modern teleskoplarla gözlemlenemezler. Nasıl oluştukları tam olarak bilinmiyor. Büyük ihtimalle çok önceden bir yıldız sisteminden ayrılarak sonsuz yalnızlığa mahkum kaldılar.
Hiç Gözlemleyebildik Mi?
Evet, Gözlemledik! PSO J318.5-22 (Jüpiter’in 6 katı büyüklüğünde) ve OTS 44 birer yalnız gezegendir. Ayrıca Cha 110913-773444, WISE 0855−0714 ve CFBDSIR 2149-0403‘ün de birer kahverengi cüce mi yoksa yalnız gezgin mi olduğu kesin olarak bilinmediği için şimdilik aday listesindeler.
Yaşamı Barındırabilirler Mi?
Bu zor bir soru. Herhangi bir yıldızın yörüngesinde olmadıkları için tamamen karanlık olacaklardır ve hiçbir ısı ve ışık kaynakları olmayacaktır. Bütün enerji ve sıcaklığını kendi jeolojik aktivitesi ya da sahip olduğu ayların gelgit kuvvetleri ile sağlamak zorunda kalacaktır. Bu şekilde belki okyanuslar altındaki hidrotermal bacalardaki yaşam formlarına benzer bazı canlı türleri veya canlı diyebileceğemiz organik moleküller oluşup, evrimleşebilir.
