Mars, İnsan Çöpüyle Dolmaya Başladı

50 yılı aşkın bir süredir Mars yüzeyi araştırılıyor. Birleşmiş Milletler Dış Uzay İşleri Ofisi’ne göre, Mars’a 14’ten fazla görevde 18 insan yapımı nesne gönderildi. Çoğu devam etmekte olan bu görevler sırasında insanlık, gezegenin yüzeyine birçok enkaz bıraktı.

Virginia Üniversitesi’nde doktora sonrası araştırma görevlisi Çağrı Kılıç, Mars ve Ay gezginlerini (rover) izlemenin yollarını araştırıyor. 2022’nin Ağustos ayında Mars gezgini Perseverance’ın inişi sırasında fırlatılan bir çöp parçasını gördüğünü doğrulayan NASA, bu kez de düğümlenmiş bir ağ parçasına rastladığını açıkladı. Bu olay araştırmacıların Mars’ta ilk çöp buluşları değil, daha çoğu var. Örneğin Mars’a inen uzay araçları atmosfere girerken koruyucu teçhizatlarını fırlatıyor.

Enkaz Nereden Geliyor?

Mars’taki enkazın üç ana kaynağı var:

1. Atılan donanım.
2. Görevini tamamlamış ve artık etkin olmayan uzay araçları.
3. Mars’a inmeye çalışırken düşüp parçalanan araçlar.

Mars araçlarının tümü inişin tehlikelerini atlatabilmek için bir modül ile korunmak zorunda. Bu modül, atmosferden geçiş sırasında aracı koruyan bir ısı kalkanı, yumuşak inişi sağlayan bir paraşüt ve iniş donanımı içeriyor. İniş sırasında atılan modül parçaları gezegenin yüzeyinde farklı noktalara düşüyor. Isı kalkanı bir tarafa, paraşüt başka bir yere savruluyor. Perseverance’nin 2021’deki inişi sırasında olduğu gibi, sözü edilen enkaz yere çarptığında küçük parçalara ayrılabiliyor. Bu parçalar daha sonra Mars rüzgarları ile bulundukları yerden gezegenin farklı noktalarına taşınabiliyor.

Perseverance, 12 Temmuz 2022’de Mars’a inişinden bir yıl sonra dolaşık bir file parçasına rastladı. 13 Haziran’da, indiği yerden 2 kilometre uzakta, kayaların arasına sıkışmış bir termal battaniye gördü. 2012’de Curiosity (Merak) ve 2005’te de Opportunity (Fırsat) iniş araçlarının enkazlarıyla karşılaştı. NASA’nın Mars Keşif Yörünge Aracı tarafından yakalanan kaza alanına ait fotoğraflarında görüldüğü gibi, Avrupa Uzay Ajansı’nın iniş aracı Schiaparelli de 2016’da Mars yüzeyine çarptı.

Parçalanan Araçlar

Mars yüzeyinde aktif olmayan dokuz uzay aracı bulunuyor. Bunlar: Mars 3, Mars 6, Viking 1, Viking 2 arazi araçları, Sojourner, Spirit gezginleri, daha önce kayıp olan Beagle 2, Phoenix iniş aracı ve yakın zamanda bozulan Opportunity gezgini. Bütünlüğünü korumuş olan bu araçlar, çöpten ziyade tarihsel kalıntılar olarak tescillenebilir. Aşınma ve yıpranma, Mars yüzeyindeki her şeye zarar veriyor. Curiosity’nin alüminyum jantlarının kırılan parçaları muhtemelen gezicinin izi boyunca dağılmış durumda. Bazı parçalar ise kasıtlı olarak atıldı. Örneğin Temmuz 2021’de Perseverance, örnek toplamaya devam edebilmek için eski matkap ucunu atmış ve yenisini takmıştı.

Düşen uzay araçları ve parçaları, bir başka önemli çöp kaynağı. Bugüne değin iki uzay aracı düştü ve dördüyle de inişten önce veya sonra temas kaybedildi. Gezegenin yüzeyine güvenli bir şekilde inmek, bir Mars iniş görevinin en zor kısmı ve ne yazık ki bugüne kadar teşebbüs edilen görevlerin hepsi başarılı olamadı. Mars’a gönderilen tüm uzay araçlarının toplamı 9979 kilogram. Şu anda çalışır durumdaki araçların ağırlığı olan 2860 kg çıkarıldığında, geriye kalan 7119 kg’lık kütle Mars’a bıraktığımız enkaz anlamına geliyor.

Çöp Neden Önemli?

Araştırmacıların Mars çöpleriyle ilgili endişesi, mevcut ve gelecekteki görevler için oluşturduğu riskler. Perseverance ekibi, bulunan enkazları belgeliyor ve bunların toplanan örnekleri kirletip kirletmediğini kontrol ediyor. NASA mühendisleri, Perseverance’ın iniş sırasında attığı enkaza takılıp takılmayacağını araştırdılar, ancak riskin düşük olduğu sonucuna varıldı.

Mars’taki enkazın asıl önemi, tarihteki yeri olacaktır. Gelecekte uzay araçları ve parçaları, gezegenin keşfi için atılan ilk adımların belgeleri olarak değerlendirilecektir.