Buzun Ötesinde: Antarktika’nın Saklı Ekosistemleri

Antarktika, dondurucu soğukları, eşsiz manzaraları, penguenleri ve onları avlayan yırtıcılarıyla ünlü. Yüzeyden bakıldığında yalnızca buzla kaplı, donmuş bir kıta gibi görünüyor; oysa buzun altında gizemli organizmalar ve sıra dışı ortamlar saklı. Kıta, kayalık bir zemin üzerinde yer alıyor ve bu zemin, ortalama kalınlığı 2 kilometreyi bulan dev bir buz tabakasıyla kaplı. Söz konusu tabaka bazı bölgelerde çok daha kalın. Antarktika’nın neredeyse tamamı, 30 milyon yıldan uzun süredir bu buz örtüsünün altında.

Yukarıdan bakıldığında uçsuz bucaksız, neredeyse hiçbir detayı olmayan bir buz dünyasına benziyor, ancak The Thing filmindeki araştırmacıların da zor yoldan öğrendiği gibi yüzeyin altında çok daha karmaşık bir dünya var.

Gizli Antarktika Ekosistemleri, Buzun Kilometrelerce Altında Gömülü

2025’in başlarında, Schmidt Ocean Institute’a ait R/V Falkor gemisinde görev yapan uluslararası bir bilim ekibi, Chicago büyüklüğünde bir buzdağının George VI buz sahanlığından kopmasıyla birlikte araştırma planlarını ani bir şekilde değiştirmek zorunda kaldı. Bu beklenmedik gelişme, bilim insanlarına tamamen yeni ve daha önce erişilmemiş bir deniz tabanına ulaşma fırsatı sundu. Keşfedilen bölge, gezegenin bugüne dek hiç görülmemiş bir parçasıydı. Araştırmacılar, büyük mercanlar, süngerler, ahtapotlar, dev deniz örümcekleri, şeffaf buz balıkları ve daha pek çok ilginç canlı türüyle karşılaştı. Yalnızca birkaç yıl önce, bilim insanları Antarktika buzulunun altında yuva yapan yaklaşık 60 milyon buz balığından oluşan dev bir koloni keşfetti.

Bu tür canlıların buzun altında oldukça yaygın olması muhtemel. Portekiz’deki Aveiro Üniversitesi’nden Dr. Patricia Esquete, bu keşifle ilgili yaptığı açıklamada şunları söylüyor:

“Böylesine güzel ve gelişen bir ekosistemle karşılaşmayı beklemiyorduk. Hayvanların boyutlarına bakılırsa, gözlemlediğimiz bu topluluklar onlarca hatta belki de yüzlerce yıldır buradalar.”

Antarktika’nın Buzul Altı Su Döngüsü

Buzul tabakası, Antarktika kıtası boyunca yavaşça hareket ederken alttaki kayalık zemin üzerinde ilerliyor; ancak zaman zaman buzul altı göllerde ve nehirlerde duraksıyor. Bilim insanları, uydu verilerini kullanarak buz tabakasının altında yüzlerce göl ve nehir tespit etti ve bunların bazıları tahminlerin çok ötesinde karmaşık yapılara sahip. Genel olarak su, yerçekiminin etkisiyle her zaman aşağıya doğru akar. Fakat Antarktika’nın bazı bölgelerinde yüzeydeki buzun uyguladığı muazzam basınç o kadar büyük oluyor ki, bu yer altı nehirlerini yukarıya doğru akmaya zorluyor.

Bu sıra dışı nehir sistemleri yalnızca jeologlar için değil, astrobiyologlar için de büyük ilgi uyandırıyor. Çünkü keşfedilen akarsular, buzla kaplı ama altında sıvı su barındırdığına inanılan Europa gibi uydularda yaşamın nasıl var olabileceğine dair önemli ipuçları sunuyor.

Gizli Antarktika Göllerinde Yaşam

Antarktika’da şu ana dek 400’den fazla buzul altı göl tespit edildi ve bilim insanları bu göllerden bazılarında mikrobiyal yaşamın varlığını doğruladı. Güneş ışığına ya da yüzeye doğrudan erişimleri olmadığı için bu mikroplar, yalnızca buzul altı sularında bulabildikleri sınırlı besin kaynaklarıyla hayatta kalıyor.

Araştırmalar, kaya ile buz arasındaki sınırda gerçekleşen erozyonun kayaları parçaladığını da ortaya koydu. Bu süreçte serbest kalan besin ve mineraller suya karışıyor. Ortaya çıkan kimyasal ortam, çeşitli mikroorganizmaların yaşamını destekliyor: Enerji üretmek için metanı kullanan metanotroflar, hidrojen ve karbondioksiti metana dönüştüren metanojenler, amonyumu nitrite ve nitrata çeviren bakteriler… ve daha niceleri.

Bilim insanları, buzul altı sularda bulunan bu kimyasal zenginliğin, mikropların karanlık ve soğukta bile yaşamlarını sürdürebilmesini sağladığı görüşünde.

Antarktika’nın Gizli Sıradağları

Alçak vadiler, örtülü göller ve tuhaf buzul altı nehirlerinin yanı sıra, Antarktika buzu devasa sıradağları da gizliyor. Bu dağlar arasında en dikkat çekici olanlardan biri de yaklaşık 750 mil boyunca uzanan Gamburtsev. Ölçek olarak Avrupa Alpleri’ne neredeyse eşdeğer.

Earth and Planetary Science Letters dergisinde yayımlanan bir çalışma, bu sıradağların yaklaşık yarım milyar yıl önce, iki kıta levhasının çarpışmasıyla (antik süper kıta Gondwana’nın oluşumu sırasında) şekillendiğini ortaya koyuyor. O zamandan bu yana büyük ölçüde sabit kalan dağlar, bugün hâlâ buz tabakasının derinliklerinde gömülü hâlde varlığını sürdürüyor.

Antik Antarktika Yaşamı

Bugün Antarktika kıtasında ya da kıyı sularında yaşayan herhangi bir hayvan, gezegenin Güney Kutbu’ndaki zorlu koşullarda hayatta kalabilmek için özel olarak evrimleşmiş olmak zorunda. Örneğin buz balıkları, dondurucu kutup okyanusunda yaşayabilmek için hemoglobin içermeyen, neredeyse saydam bir kan geliştirmiş durumda. Ancak çok eski dönemlerde Antarktika bambaşka bir yerdi. Kıta, antik süper kıta Gondwana’nın bir parçasıyken Avustralya’ya daha yakın, Güney Kutbu’ndan ise çok daha uzak bir konumda yer alıyordu. Günümüzdeki konumuna göre yaklaşık 90 derece dönmüş durumda bulunuyordu. O dönemlerde kıta, yemyeşil ormanlarla kaplı, zengin bitki örtüsüne sahip, dinozorlar, antik keseli memeliler, deniz sürüngenleri ve çeşitli bitki türleriyle dolu güçlü bir ekosistem barındırıyordu.

Araştırmacılar, o dönemden kalma ankilozor (zırhlı dinozor) fosillerinin yanı sıra deniz sürüngenleri olan mozazorlar ve plesiyozorların kalıntılarını da ortaya çıkardı. Ayrıca odun parçaları, polenler, mantar sporları, yapraklar ve yosunlar gibi bitkisel fosiller de keşfedildi. Fosil kayıtlarının daha yakın tarihlere ait katmanlarında, yaklaşık 4,5 milyon yıl öncesinden kalma antik balina ve yunus türleri de gün yüzüne çıktı.

Günümüzde Antarktika, donmuş bir çöl görünümünde; üzerinde yaşamak, kök salmak neredeyse imkânsız. Ama bu kalın buz katmanlarının altına bakmaya cesaret ederseniz, yalnızca kıtanın değil, tüm gezegenin geçmişine dair büyüleyici sırlarla karşılaşıyorsunuz…

Kaynak: SyFy