Bilimkurgu Kulübü Bu Sitede Gelecek Var!
İnsanlığın evrendeki yerini ve yaşamın kökenini anlama çabası, tarih boyunca hem felsefenin hem de bilimin temel meselelerinden biri olageldi. Bugün ulaşmayı başardığımız bilimsel veriler, Dünya üzerindeki yaşamın abiyogenez ve evrimsel süreçler aracılığıyla geliştiğini gösteriyor. Ancak bazı bilim insanları ve düşünürler, söz konusu sürecin yalnızca Dünya’ya özgü olmayabileceğini, yaşamın kozmik bir kökene dayandırılabileceğini ileri sürüyor. Bu fikirlerden biri de yönlendirilmiş panspermia. Hipotez, yaşamın yabancı bir uygarlık tarafından Dünya’ya bilinçli şekilde taşınmış olabileceği ihtimalini masaya yatırıyor.
Yönlendirilmiş panspermia kavramı, 20. yüzyılın ikinci yarısında Francis Crick ve Leslie Orgel gibi önemli bilim insanları tarafından tartışmaya açıldı. Hipoteze göre yeterince gelişmiş bir dünya dışı uygarlık, yaşamın ilk yapıtaşlarını taşıyacak mikroorganizmaları veya genetik materyalleri kasten başka gezegenlere gönderiyor olabilir. Elbette bu durum biyolojik evrimi geçersiz kılmıyor, yalnızca evrimin başlangıcını başka bir gezegene taşıyor.
Yönlendirilmiş panspermia hipotezi, bilim dünyasında olduğu kadar bilimkurgu dünyasında da karşılık buluyor. Örneğin Arthur C. Clarke’ın 2001: A Space Odyssey adlı eserinde, insansı türlerin evrimini yönlendiren gizemli bir monolit yer alıyor. Filmde ve romanda gördüğümüz monolit, insanlığın zihinsel anlamda sıçramasını sağlayan bilinçli bir varlığın aracı olarak sunuluyor. Bir diğer örnek de Ridley Scott’ın yönettiği Prometheus filmi. Filmde yaşamın kökeni “Mühendisler” adlı bir türle ilişkilendiriliyor.
Önemli bilimkurgu külliyatlarından Star Trek‘te de konuya değinildiğini görmek mümkün. Zira Star Trek: The Next Generation‘ın 6. sezon bölümlerinden The Chase‘te, Star Trek evrenindeki hemen hemen her zeki türün varlığı, artık yok olmuş ileri bir türün bilinçli müdahalesine dayandırılıyor. Bilimkurgunun bir başka başat külliyatlarından Stargate de Star Trek‘in izinden gidiyor ve gezegenlere yaşam tohumu eken “Kadimler” adlı gelişmiş bir uygarlık fikrini işliyor.
Bugün genetik mühendislik alanında ulaşılan seviye göz önünde alındığında, insanlığın yarın bir gün yaşam barındırmayan bir gezegende canlılığı başlatma ihtimali var. Sentetik biyoloji, yapay hücre tasarımı ve CRISPR gibi gen düzenleme teknikleri sayesinde organizmaların genetik yapıları yeniden kurgulanabiliyor. Henüz elimizdeki teknoloji tam olgunlaşmasa da, yaşam benzeri sistemlerin laboratuvar ortamında sentezlenmesi yönünde önemli adımlar atılıyor. Yani iş çoktan bilimkurgu olmaktan çıktı.
Hâl böyleyken, yaşamı başlatma kapasitesine sahip bir uygarlığın bizden binlerce ya da milyonlarca yıl önce benzer adımları atmış olabileceği fikri kulağa çok da çılgınca gelmiyor. Sorun şu ki, tüm bunlar yalnızca spekülasyondan ibaret; çünkü şimdiye dek bu tür bir müdahaleye dair herhangi bir doğrudan ya da dolaylı kanıt bulunabilmiş değil.
Hiç kuşku yok ki bu noktada bilimsel yöntemin sınırları da önem kazanıyor. Bilim yalnızca gözleme, deneye ve sınanabilirliğe dayanan açıklamaları kabul eder. Bugün yönlendirilmiş panspermia hipotezi, sınanabilirlik kriterini karşılamıyor. Dolayısıyla bilimsel bir teoriden ziyade, düşünsel bir spekülasyon olarak değerlendiriliyor. Ancak bu, fikrin değerini ortadan kaldırmıyor. Öyle ya, bilim tarihinde birçok önemli gelişme önce spekülatif fikirlerle başladı, sonra sınanabilir hâle geldi.
Yine de burada önemli bir ayrıma dikkat çekmek lazım. Eğer Dünya’daki yaşam gerçekten başka bir uygarlığın müdahalesiyle başlamışsa bile, bu durum o uygarlığı “yaratıcı” konumuna yerleştirmiyor. Zira o uygarlığın da kendi gezegeninde evrimsel süreçlerden geçtiğini, zekâ geliştirdiğini, teknoloji ürettiğini ve sonunda da yaşamı başka gezegenlere taşıyabilecek seviyeye ulaştığını gösteriyor. Yani evrimsel biyoloji hâlâ geçerliliğini koruyor. Bir başka deyişle yönlendirilmiş panspermia, evrim karşıtı bir açıklama sunmuyor. Tam tersine, evrimsel süreci kozmik bir çerçeveye oturtuyor.
Bu ve benzeri fikirlere yaklaşımda bilimsel etik ve yöntemin korunması önemli. Bilim insanları kişisel anlamda inançlı ya da inançsız olabilir, ancak bilimsel çalışmalarını yürütürken bu inançları bir kenara bırakmak zorunda. Yaşamın kökeni gibi temel sorular inanç temelli değil, veriye dayalı biçimde araştırılmalı. Çünkü bir hipotez, ancak deney, gözlem ve mantıklı çıkarımlarla desteklenebiliyorsa bilimsel anlam taşır. Elimizde yönlendirilmiş panspermia hipotezini destekleyecek doğrudan bir gözlem veya bulgu yok. Şimdilik sadece entelektüel bir düşünce egzersizi olarak işlev görüyor.
Kısacası, zeki uzaylıların Dünya’daki yaşamın ortaya çıkışına katkı sağladığı fikri kanıt bulunmadığı sürece varsayım olarak kalmaya mahkûm. Yaşamın kökenine dair sorularımıza şimdilik en tutarlı yanıtı evrimsel biyoloji veriyor. Ancak bilimin, kesin yanıtlar kadar yeni sorularla da ilerlediğini akıldan çıkarmamak gerekiyor.
