uzayzaman 4

Uzay ve Zaman Nasıl Ortaya Çıktı? (4. Bölüm)

Daha çok uzayın ortaya çıkışıyla ilgili modellere ayırdığımız yazımızın bu bölümünde ele alacağımız son teori AdS/CFT Dualitesi olarak adlandırılıyor. Biraz tuhaf bir isim. Dilerseniz bu ismin nereden geldiğini kısaca açıklayalım.

1917 yılında Willem de Sitter (1872–1934) adlı Hollandalı bir fizikçi, Einstein denklemlerine her noktasında pozitif bir eğiriliğe sahip bir uzay içeren bir çözüm bulmuştu. (Bu tıpkı bir küre yüzeyine benzeyen bir uzaydır.) Willem de Sitter’in çözümü, madde ya da enerji içermeyen bir evrenin her noktasında pozitif eğriliğe sahip olabileceğini öngörmekteydi. Bunun anlamı: Boş uzayın kendisinin sahip olduğu enerji ile kendi kendisini itmesi… Bu da pozitif bir kozmolojik sabite karşılık geliyor. (Şişen evren modeli.)

1997’nin sonunda de Sitter’in uzayına benzer ancak her noktasında negatif eğriliğe sahip bir başka model ortaya çıktı. Orjinal fikir Juan Maldacena‘ya aitti. Küreye benzeyen de Sitter modelinin tersine bu modelde evren (uzay) tıpkı bir eğere benziyordu.

eğrilik
Farklı uzayzaman geometrilerinin karşılaştırılması

Maldacena, holografik ilke diye bilinen kuramların en çok kabul gören biçimini ortaya koymuştu. Holografik ilke, evrenin sınırında bulunan iki boyutlu bir yüzeyin uzay dediğimiz üç boyutlu hacmin bir hologramı olabileceğini söyler.

AdS’nin açılımı “anti-de Sitter“dir. Bu iki model, uzayın eğriliği bakımından birbirinin zıddıdır. AdS modelinde, uzay her noktasında negatif eğriliğe sahiptir. Bu da negatif bir kozmolojik sabite, yani kendi kendini çeken bir uzaya karşılık gelir. (Çöken evren modeli.) Ancak bildiğimiz kadarıyla kozmolojik sabit, negatif değil pozitiftir.

Şimdi, AdS/CFT modeli bize, dört boyutlu uzay zamandaki bir ayar kuramının, aslında beş boyutlu AdS uzayındaki gravite kuramına eşdeğer olduğunu söyler. Oldukça teknik ayrıntıya sahip olan bu teorileri kısaca özetlemek gerçekten de zordur. Fizikçilerin bazı çıkmazlardan kurtulmak için, çeşitli ilginç çözüm yolları bulmayı sevdiklerini söyleyebiliriz şimdilik.

AdS/CFT modeli, dört boyutlu bir uzayzamandan yola çıkarak, daha çok boyutlu bir uzayzaman yaratır. Bu yüzden de uzayzamanın çok boyutlu olduğunu öngören sicim kuramcıları bağırlarına basmışlardır onu. Kuram bize, boyutlardan bazılarının “hayali” olduğunu söylemektedir. Yani bir çeşit hologram… Evren, gerçekten görünenden biraz daha basittir bu düşünceye göre.

AdSCFT model

Kuramın ayrıntılarına burada giremeyiz. Ancak, kısaca kuramın boyut analizi ve ölçek kavramıyla ilgili olduğunu söyleyebiliriz. Buna göre, aslında evrende çeşitli ölçeklerde varlığını sürdüren birbirinden ayrı sistemler, tıpkı perspektif çizimlerinde uzaktaki nesnelerin yakındaki nesnelerden farklı ölçeklere sahip olması gibi, sahip oldukları ölçeklere göre birbirlerinden ayrılırlar. Aslında diğer boyutları ortaya çıkaran da budur.

İki boyutlu bir yüzeyde perspektif kurallarına göre bir çizim yapıldığında, bu çizim üç boyutlu algılanır. Belki komik gelecek ama AdS/CFT modeli de aslında hemen hemen buna benzer bir şey söylemektedir. Gerekenden az sayıda boyuta, perspektife benzer ölçekleme kurallarıyla yeni boyutlar eklenerek uzay bir nevi “şişirilebilir.” Fantastik bir düşünce gibi gelse de kuramın altında yatan matematik sağlamdır.

Önceki Sonraki

Yazar: Sinan İpek

Yazar, çizer, düşünür, öğrenir ve öğretmeye çalışır. Temel ilgi alanı Bilimkurgu yazarlığıdır. Bunun dışında Matematik, bilim, teknoloji, Astronomi, Fizik, Suluboya Resim, sanat, Edebiyat gibi konulara ilgisi vardır. Ara sıra sentezlediklerini yazı halinde evrene yollar. ODTÜ Matematik Bölümü mezunudur ve aşağıdaki başarılarıyla gurur duyar:TBD Bilimkurgu Öykü yarışmasında iki kez birincilik, 2. Engelliler Öykü yarışmasında birincilik, Ya Sonra Öykü Yarışması'nda finalist, Mimarlık Öyküleri Yarışması'nda finalist, 44. Antalya Altın Portakal Belgesel Film Yarışmasında finalist. Ithaki yayınları Pangea serisinin 5. üyesi "Beyin Kırıcı" adlı bir romanı var.

İlginizi Çekebilir

1. Future Science Team Bilimkurgu Öykü Yarışması

Din, dil, ırk, şehir, okul, yaş ayırmaksızın herkesin birbiri ile gelişimini ve deneyimini samimi bir …

Bir Cevap Yazın

Bilimkurgu Kulübü sitesinden daha fazla şey keşfedin

Okumaya devam etmek ve tüm arşive erişim kazanmak için hemen abone olun.

Okumaya devam et