Dünden Bugüne Uchuu Senkan Yamato

Uchuu Senkan Yamato, 70’lerde Anime’ye ilk kez yoğun drama anlayışının katılması yönünden Gundam‘la ortak paydası bulunan öncü bir seridir ve kaçınılmaz şekilde Anime’nin bugünkü anlatım düzeyinin temel taşlarından birisi olarak nitelendirilebilir.

Yaşı şu an 30 ve üzeri olan arkadaşlarımız muhakkak hatırlayacaklardır: Ülkemizde de yayınlanmış bu seri, dramatik bilimkurgu serilerinin ilk atasıdır ve bu yönüyle Anime tarihinde sayısı bir elin parmaklarını geçmeyecek ciddi kırılma noktalarından birisini oluşturur. Aynı zamanda yönetmeni Leiji Matsumoto‘yu Anime tarihinin en ünlü yönetmenleri arasında haklı bir yere getirmiştir. Yapım Amerikalıların Japonya’yı teslim alışına okul yıllarında şahit olan Leiji Matsumoto’nun işgalcilerin beraberlerinde getirdiği yabancı kültürün bir parçası olan Walt Disney‘in hareketli çizimlerine tanık olmasıyla zihinsel bir dönüşüm yaşaması ve hayranı olduğu Yamato‘yu ve imparatorluk filosunu yeniden yaşatma idealinin bir parçası olarak doğmuş bir projedir. Leiji Matsumoto’nun baştaki amacı II. Dünya Savaşı‘nı anlatan, gerçek oyuncularla çekilmiş bir film yapmaktı fakat gerek o dönem gayet hassas bir süreç geçiren sağ – sol çekişmesinin bir tarafı olarak gözükmek istememesinden, gerek  o yılların space opera denen bilimkurgu alt türünün tırmanış yılları olmasından, gerekse de çizdiği taslakların birçok kez biçim değiştirmesinden ötürü konu Japon’ların dramatik tarihi kahramanı Yamato halini alır. Klasik serinin açılış şarkısının başından sonuna dek insanlar değil sadece Yamato’nun gözükmesi, bir geminin batışından yıllar sonra bile taşıdığı misyon hakkında kafada bazı imajlar oluşturabilir.

Yamato, 1974’de milliyetçi kanadın yükselişe geçtiği döneme denk gelmesinin de etkisiyle büyük bir yankıi uyandırdı. (Serinin 2. bölümünde Japon imparatorluk marşının Yamato batarken çaldığı sahne, yoğun ilgi üzerine tekrar yayınlanırken politik bir tartışma tarafı olmamak için silinmiştir) Serinin 21. bölümündeki görkemli savaş sahnesi için 8 haftalık bir çalışma yapılmış, Leyte savaşı ile ilgili sayısız dokümanter görüntü temin edilerek ekipçe toplu şekilde izlenip Anime’ye aktarılmıştır. Klasik serinin bir diğer önemi de o dönemin tüm yapımlarının aksine, baş kötü karakter Dessler‘in zamanla serideki başrol karakterler kadar rol alan, onurlu ve derin bir karaktere dönüşmesidir. Bir diğer not da, serideki düşman taraf olan Gamilas‘ların tüm emir komuta kademesinin, Nazi ordusu generallerinin isimlerinde oynama yapılarak yaratılmış olmasıdır.

O döneme dek görülmeyen bir başarı ile 3 devam sezonu çıkartabilen bu seri, 1977’den itibaren 5 uzun metrajlı filmle de muazzam bir gişe başarısı elde etti. Bu filmler, genel manada TV serisinin tamamını 5 filmde özetliyor gibi gözükseler de aslında TV serisinden kimi noktalarda ayrılan alternatif bazı kurgulara da sahiptir. O dönem için oldukça başarılı bir re-animasyon metodu uygulandığı söylenebilir. Bu formül Yamato’nun ardından ilk Gundam’ın filmlerinde ve Macross‘un DYRL filminde de kullanılmış ve büyük ticari başarı elde etmişti. O dönem bir okul çocuğu olan Hideaki Anno yıllar sonra Evangelion gibi klasiklerin yönetmeni olarak bu sektörde nam saldıktan sonra Leiji Matsumoto’ya hayranlığını sunmakta ihmal etmemiştir.

“Öğrenciyken tüm vaktimi, tenefüs aralarında Yamato izlemiş birisini bulmak umuduysa harcar ve serinin misyonerliğini yapardım. Eğer bir gün bu seri yeniden yapılacak olursa orada olmamı hiç bir güç engelleyemez!”

George Lucas‘ın gezegen yok eden bir silah olarak Yamato’dan etkilendiği ve hazırlık çalışmaları yıllarca süren 2. sezondaki yapay gezegen Gatlantis‘in aynı yıl vizyona giren Star Wars‘daki Death Star‘a oldukça benzediği bilinir.

1983’deki Yamato: Final filminden bir süre sonra TV serilerinin yaratıcısı Leiji Matsumoto ve film serisini hazırlayan yapımcı Yoshinobu Nishizaki yeni Yamato projeleri konusunda tartışma yaşadı. Matsumoto en azından bir süreliğine Yamato projesi çıkmaması gerektiğini düşünürken Nishizaki yeni OVA’lar yaparak Yamato merchandise’inden para kazanma taraftarıydı. Taraflar uzlaşamayınca Nishizaki ilkin Yamato’nun ruhani bir kardeşi olması için Blue Noah serisini tasarladı. Bu seri ülkemizde Yamato’nun çizgi sinemalarının ardından TRT’de gösterime sokulmuştu. Fakat şaşırtıcı derecede fazla drama içeren bu seri, bir Yamato kopyası gibi algılandığından ters tepki yarattı. Nishizaki 1994’e doğru yeniden bir ekip toplayarak (ki dizayn kademesinde Blade Runner ve TRON gibi filmlerin dizaynırı Syd Mead de vardır) ev sineması için hazırlanmış ilk Yamato OVA’sı olan Yamato 2520‘ı hazırlamaya koyuldu fakat daha henüz ilk ilk bölüm bile yayınlanmamışken Matsumoto telif hakları iddiasında bulunarak Nishizaki’ye dava açtı. Ağır bir tazminat ve kötü giden OVA satışları sonrası bu proje 4. OVA’da erken bitirilmek zorunda kalındı. Leiji Matsumoto buna cevap olarak 2004 yılında Dai Yamato Zero Go OVA serisini duyurdu, ancak bu yapım da kötü satışlar sebebiyle çok büyük bir zarara sebep oldu. Serinin 2007’de 5. OVA’sı ile sonlanmasının ardından (Bu iki yapım çeşitli sebeplerden ötürü kimi izleyicilerce “canon” olarak kabul edilmemektedir) yapımcı firmalar God Ship ile Venture kapandı.

2008’de Japon anime tarihinin en büyük lisans davalarının birisi sonucunda Yamato lisansı satışa çıktı ve lisans Nishizaki ile 70’lerdeki TV serilerinin yapımcısı Toho’nun anlaşması ile yenilendi. Ardından 2008’in sonlarında Nishizaki, üzerinde 1989-1990’den beri çalıştığı ve taslakları sayısız kez elden geçen “Yamato: Resurrection” adlı uzun metraj bir Anime ve ayrıca live action uyarlaması bir başka Yamato filminin geleceğini duyurdu.

2009 sonlarında gösterime giren Yamato: Resurrection, 1983’deki Yamato: Final‘den sonra Matsumoto ve Nishizaki’nin birlikte yer aldıkları ilk “canon” Yamato yapımı olmasına rağmen film çeşitli sebeplerden dolayı çok fazla sayıda sinemada gösterime giremedi ve izleyicide beklenen ilgiyi yaratamadı. Filmin vizyon versiyonunda yer almayan en az 2 alternatif son ve 30+ dakikalık görsel olduğu biliniyordu fakat Nishizaki bunları kurgulamaya fırsat bulamadan bir tekne yolculuğu sırasında şüpheli şekilde tek başına hayatını kaybetti. Öte yandan 2010’da gösterime giren Live Action uyarlaması Yamato istisnai bir ticari başarı örneği oldu. Yapımı 2008’den beri süren film için ilk belirlenen bütçe 60. dakikada aşılınca bütçe 23.9 milyon $’a yükseltilmiş fakat film için daha önceden anlaşılan pek çok ünlü Japon oyuncunun rolü iptal edilmişti. Film, Harry Potter: Deathly Hollows gibi bir filmin vizyonda olmasına rağmen 1. numaradan gişeye girerek, ilk 5 günde bütçesini amorti etme başarısı gösterdi. Film, klasik serinin birçok noktasından ayrılmakla birlikte serinin ruhunu kaybetmemiş bir uyarlama olarak değerlendirilmektedir ve Japon live action sinemasını atağa geçiren yapımlardan birisidir. Filmin kapanış şarkısı Love Lives, Aerosmith grubunun eski üyesi Steve Tyler tarafından seslendirildi.

1974’deki ilk Yamato’nun bir Remake ile yeniden canlandrılacağı uzun zamandır söylenti konusu bir konu olsa da Nishizaki ve Matsumoto arasında geçmiş dönemde yaşanan olaylar ve Yamato’nun lisans sorunları buna imkan bırakmamıştı. Neyse ki 2011’de Nishizaki’nin oğlu ve Leiji Matsumoto’nun da rızasıyla  adıyla ilk serinin Remake projesi başladı. 26 bölümlük seri olan yapım 2012’de OVA, ertesi yıl TV serisi olarak yayınlandı. Bir devler geçidi olarak özetlenebilecek seslendirme kadrosunu saymazsak Yamato 2199, RahXephon serisinden tanıyabileceğiniz Yutaka Izubuchi ile Gundam 00 ve Soukyuu no Fafner serilerinden Akihiro Enomoto‘yu yönetmen olarak karşımıza getiriyor. Senaryo yazarlarından birisi ise Evangelion serisinin yaratıcısı Hideaki Anno ve RahXephon’dan Ryosuke Hikawa.

Yayınlandığı yılın demografik dağılımdaki en yüksek rating’ine ulaşma başarısı gösteren yapım, modernleştirilmiş ve karakter kadrosu genişletilmiş bir Remake olarak başlasa da TV serisinin tümden tekrarı olmamak ve yeni hikayeler (Asimov’un robot kanunlarına selam yollayan 9. bölüm yada algı ve gerçeklik kavramı üzerine kurulan 14. bölüm gibi) anlatabilmek için bir nevi serbest bir yorum haline gelmektedir. Bu klasik serinin uzun soluklu uzay destanı epiği ünvanını elinde kalmasını sağlamasına karşın Dessler’in karakter gelişiminde gösterilen başarının tekrarlanmamasından ötürü beni bir nebze üzmüştür.

Yamato 2199 serisinin gördüğü yoğun ilgi üzerine stüdyo bir kez daha çalışmaya koyuldu ve geçtiğimiz yıl Yamato 2199: Star Voyaging Ark isimli Anime filmi hazırladı. Klasik serinin 2. sezonunun serbest yorumu olan bu filmin DVD/Blu Ray’ı 28 Mayıs 2015’de izleyicilere sunuldu. Yamato, şu an pek çok Anime’de saygı duruşlarıyla sık sık anılmaktadır. Hideaki Anno’nun 90’ların başlarında ülkemizde Denizler Altında 20 000 Fersah adıyla yayınlanmış Nadia: Secrets of Blue Water‘ı ile yakın geçmişte gösterime giren 3. Rebuild of Evangelion filmi izlenirse ne dediğim daha iyi anlaşılacaktır.

Hazırlayan: Hamit Gökalp