Zamanda Yolculuğun Sineması

Zamanda yolculuk, bilimkurgunun en popüler konularından. Bunun nedeni heyecan verici, tartışması zevkli ve üzerinde fazlasıyla kafa yorulacak kadar zengin bir konu oluşu. Popüler bilim belgesellerini biraz takip ettiyseniz (ya da popüler bilim kitaplarını biraz okuduysanız) zaman makinesi, büyükbaba paradoksu, solucan deliği, kara delikler, sicim teorisi gibi kavramları mutlaka duymuşsunuzdur. Bu yazımızda saydığımız konulardan, Einstein’dan, ışık hızından, genel görelilik kuramından ya da çeşitli paradokslardan söz etmeyip daha çok zamanda yolculuk konusunu işleyen filmler üzerine yoğunlaşacağız.

Her ne kadar bilim bu işin pek mümkün olmadığını söylese de hayal gücümüzün bir sınırı yok. Zamanda yolculuk temalı filmlerin “zırva” olduğunu düşünen bilim insanları da var, ancak H.G. Wells imzalı Zaman Makinesi‘nin ya da birçoğumuzun çocukluğuna büyük renk katan Geleceğe Dönüş filmlerinin blimkurgudaki önemini tartışmak bile abes.

Bilimkurgu edebiyatının babalarından H.G. Wells’in 1895 tarihli sembolik anlamlar taşıyan romanı Zaman Makinesi (The Time Machine), bizi 802,701 yılına götürerek hayal gücünün sınırlarını zorlar. Sosyalist bir yazar olan Wells bu eserinde Eloi ve Morlock adlı iki toplumu metafor olarak kullanarak içinde bulunduğu çağa çeşitli toplumsal eleştiriler getirir. Roman 1960 senesinde aynı adla başarılı bir şekilde sinemaya uyarlanır. Zaman yolculuğuna bugünkü popülerliğini kazandıran film ise teknolojik bir sıçramanın yaşandığı 80’lerin ortasında seyirciyle buluşan Geleceğe Dönüş (Back to the Future) olur. İki de devam filmi olan seri, 17 yaşındaki lise öğrencisi Marty McFly‘ın çılgın ama bir o kadar da zeki bilim insanı Emmett Brown ile birlikte yaşadıkları serüvenleri konu edinmektedir. İkili bir geçmişe, bir geleceğe gidip kabadayı Biff‘in hain planlarını suya düşürmek için mücadele verir.

Bu konudaki en önemli filmlerden biri de James Cameron harikası Yokedici (The Terminator / 1984) olur. Dünya Vücut Geliştirme Şampiyonu Arnold Schwarzenegger‘in yokediciyi canlandırdığı film, makinelerin, insanlığın kurtarıcısı olacak John Connor‘ı daha doğmadan öldürmeye çalışmasını anlatır. Bunu başarmak için gelecekten acımasız bir yokedici gönderilir. Elbette insanlık da boş durmaz ve yokediciyi durdurmak için gelecekten 1984’e bir asker olan Kyle Reese‘i gönderir. Bir seriye dönüşecek yapım, 1991 tarihli Terminator 2: Mahşer Günü (Terminator 2: Judgment Day) ile zirve yapar.

Zaman Sürücüleri (Timerider: The Adventure of Lyle Swann / 1982), Süper Buluş (My Science Project / 1985), Philadelphia Deneyi (The Philadelphia Experiment / 1984) Milenyum (Millennium / 1989), Bill ve Ted’in Maceraları (Bill & Ted’s Excellent Adventure / 1989) 80’lerde karşımıza çıkan diğer zaman yolculuğu temalı filmlerden yalnızca birkaçıdır. 1992 yapımı Zamanda Felaket (Timescape) adından da anlaşılacağı üzere zamanda yolculuk temasını işleyen duygusal bir film olarak dikkat çeker. Konusu kısaca şöyle özetlenebilir: Ben Wilson karısının ölümünün ardından doğduğu topraklara geri döner ve bir pansiyon satın alır. Kızı ile birlikte yeni bir başlangıç yapmaya çalışan Ben, pansiyonerlerin gelmesiyle birlikte yaşayacağı maceradan habersizdir. Film, Amerikalı yazarlar Catherine L. Moore ve Henry Kuttner tarafından kaleme alınan Vintage Season adlı novella’dan uyarlanmıştır.

Bir başka zamanda yolculuk konulu duygusal film ise 2000 tarihli Frekans (Frequency)‘tır. Kahramanımız Frank Sullivan, gelecekte neler yaşayacağını öğrenme şansını yakalar. Keşfettiği bir frekans üzerinden gelecekteki oğluyla konuşmayı başarır, ancak duydukları pek de hoşuna gitmez. Frank belki de birçoğumuzun yapacağını yapar ve geleceğini değiştirme yolunu seçer. Ama bu yaptığının bazı bedelleri olacağını tahmin etmişsinizdir herhalde. Film 2016’da 13 bölümlük bir televizyon dizisi haline de getirilmiştir.

İspanyol sinemasının en başarılı bilimkurgu filmlerinden biri olan Suç Zamanı’nda (Timecrimes / 2007) karısıyla birlikte yeni bir eve taşınmanın keyfini süren Hector, bahçede oturmuş dürbünle etrafı izlerken ormanın içinde çekici bir kadın görür. Karısının alışverişe gitmesiyle birlikte ormana giden Hector, kadını baygın bir halde bulur. Onu kendine getirmeye çalıştığı sırada ortaya çıkan yüzü sargılı bir adam elindeki makasla ona saldırır. Bu gizemli adam kimdir? Neden ona saldırmıştır? Kadın ile sargılı adam arasında ne gibi bir bağlantı vardır? Timecrimes gözünüzü kırpmadan izlemeniz gereken zamanda yolculuk filmlerinden biridir.

Son zamanlarda dikkat çeken bir başka İspanyol bilimkurgu filmi de Fırtına Anı (Mirage / 2018) olarak karşımıza çıkar. La Casa De Papel’deki Profesör rolüyle gönüllerde taht kuran Álvaro Morte‘nin de kadrosunda yer aldığı film, 30 yıl arayla meydana gelen bir fırtınanın geçmiş ve günümüz arasında açtığı kapıyı ve bu sayede meydana gelen karmaşık olayları konu edinir. Bir kadın ölmesi gereken bir çocuğu kurtarınca hayatının tümden değiştiğine şahit olur. Elbette film boyunca hayatını geri almaya çabalayacaktır.

Zamanda yolculuk temasının son yıllarda özellikle beyin yakacak şekilde kullanıldığına şahit olmaktayız. Öyle ki bu filmleri bir kez izleyerek çözmek neredeyse imkansız. Bunların başında 2014 tarihli Kader (Predestination) gelmekte. Ünlü bilimkurgu yazarı Robert A. Heinlein’ın All You Zombies! öyküsünden uyarlanan film, özellikle zaman paradokslarından hoşlananlar için tam anlamıyla bir sinema şöleni vaat ediyor. Yine Tetikçiler de (Looper / 2014) zamanda yolculuğu konu alan ve unutulmazlar arasına giren başarılı örneklerden bir diğeri.

Son dönem sinemasının zamanda yolculuk temasına sahip en dikkat çekici filmlerinden biri de hiç kuşkusuz Geliş (Arrival). Şu sıralar Dune filmi üzerinde çalışan geleceği parlak yönetmen Denis Villeneuve imzalı Geliş, Ted Chiang’ın Story of Your Life öyküsünden uyarlanmış ve vizyona girdiği 2016 yılında çokça konuşulmuştu. Geliş’i diğer zaman yolculuğu filmlerinden ayıran şey ise zaman yolculuğu için herhangi bir cihaz değil de doğrudan dilin kendisini kullanmasıydı. Zira film, büyük ölçüde Sapir-Whorf hipotezi olarak bilinen ve dilin düşünce ve algı biçimini etkilediğini öne süren bir varsayım üzerinden hareket ediyordu. Uzaylıların dilini öğrenen kahramanımız, zamanı doğrusal olarak algılamaktan çıkıyor ve hem geleceği hem de geçmişi bir bütün halinde yaşıyordu.

Yukarıda kısaca değinmeye çalıştığımız filmlerin haricinde adı anılması gereken diğer bazı yapımlarsa şunlar: Yıldızlararası, Primer,  Donnie Darko, Maymunlar Gezegeni, Bugün Aslında Dündü, Koş Lola Koş, 12 Maymun, Deja Vu, Yarının Sınırında, Zaman Yolcusunun Karısı, Lucy, Next, Kelebek Etkisi, Ahmaklar, Zaman Polisi…