Bilimkurgu Kulübü Bu Sitede Gelecek Var!
Zaman içinde bazı filmler hakkında ön yargılar oluştuğunu hepimiz biliriz. Örneğin Yurttaş Kane‘in şimdiye kadar çekilmiş en iyi film olduğu söylenir. Seyretmemiş, hatta hakkında fazla bir şey bilmiyor olsanız da buna itiraz edemez, kabullenirsiniz. Orson Welles’in çektiğini ve sinema tarihinde yeri olan bir film olduğunu bilmeniz yeterlidir. Oysa belki de izleseniz sevmeyeceksinizdir… Buna benzer bir şey de David Lynch‘in yönetmenliğini yaptığı 1984 tarihli Dune uyarlamasının başına geldi. Filmin bilimkurgu sineması için bir felaket olduğu o kadar çok konuşuldu ki, sonunda David Lynch bile filmine sahip çıkmamaya başladı. Son zamanlarda ise ilginç bir belgesel gündeme geldi: Şilili yönetmen Alejandro Jodorowsky‘nin Dune’a dair yaptığı çalışmaları anlattığı Jodorowsky’s Dune belgeseli… Belgesel, projenin neden filme dönüştürülemediğinin ilginç hikayesini anlatıyor.
Jodorowsky, Star Wars öncesinde (1970’lerin başında) Dune’u film haline getirmeye çalışır. Fikirleri o zamanlar için devrimcidir. Ancak hazırlık aşaması o kadar uzun sürer ki, sonunda projeye dair umutlar tükenir ve farklı yapımcı ve yönetmenlere yönelinir. Fikir, 1980’li yılların başında İtalyan yapımcı Dino De Laurantiis‘in projeye yatırım yapması sayesinde tekrar yeşermeye başlar. Projenin senaryo ve yönetmenliğine ise Eraserhead ve The Elephant Man gibi filmlerden tanınan David Lynch getirilir.
Filmi, romanı okuduktan sonra izlemenizde detayları anlamak açısından yarar var. Dune hayranları için filmin çok eğlenceli olacağını söylemeye gerek yok. Ancak filme bir bilimkurgu yapımı gözüyle baktığımızda durum daha farklı. Filmde gerçekleşen olayların karmaşıklığı, Dune evrenine uzak olan biri için fazlasıyla kafa karıştırıcı olabiliyor. Aslında dikkatli seyrettiğimizde, filmin hikayeyi tam olarak anlattığını görmekteyiz. Bu tip filmlerin eksisi, hikayeyi oluşturan olayların ve felsefenin görselleştirilmesindeki zorluktan kaynaklanmaktadır. Filmdeki bu eksiklik, hikayeye hakim kişiler tarafından daha rahat hissedilir. Aslında hikayenin anlaşılabilmesi için, filmin başında Princess Irula‘nın yer aldığı beş dakikalık bölüm oldukça açıklayıcı niteliktedir. Hikayeyi özetlemek gerekirse:
Uzayın çok uzak bir köşesinde, aristokratik hanedanlar gezegenlerden oluşan sistemleri yönetmektedirler. Bu gezegenlerden birinde, galaksinin en önemli maddesi üretilmektedir: Bahar. Bahar uzayda hareket etmeden mesafeleri kat etmede, yani uzayı bükmede kullanılmaktadır. Jose Ferrer tarafından canlandırılan İmparator 4. Shaddam, tahtının Atreides Hanedanı tarafından tehdit edildiğini hissederek, Harkonnen Hanedanı ile birlikte Atreides Hanedanı‘na karşı tuzak kurar. Bu arada Atreides Hanedanı lideri Dük Leto‘nun oğlu da yavaş yavaş yeni dük olma yolunda eğitimine devam etmektedir. Paul’ün çok sıra dışı bir dük olacağı hemen anlaşılır. Aynı zamanda annesi Bene Gesserit tarafından eğitilen Paul, hem Harkonnen hem de imparatorla baş edebilecek sıra dışı yetenek ve bilgiler ile donanmıştır.
Tamam. Bu oldukça karışık oldu. Ama anlaşılamayacak kadar da değil. Bu arada konulara farklı açılardan bakmayı seven David Lynch’ten bahsetmeyi unuttuk. Filmi ilk seyrettiğimde Arrakis’in çöllerinde kaybolduğumu hatırlıyorum. David Lynch daha önce pek yapılmayan bir şeyi yapmış ve oldukça fazla monolog kullanmıştı. Karakterlerle ilgili ayrı bir problem de, hikayeyi bilmeyen biri için söylenen repliklerin pek anlaşılamamasıdır. Paul’ün birçok kez, “Uyuyan uyanmalı,” dediğini duyarız. Uyuyan nedir ve niçin uyanacaktır? Tehlike anında ortaya çıkıp kurtarıcı mı olacaktır? Bu hikayeyi bilmeyenler için pek açık değildir.
Diğer bir tuhaflık da Paul’ün henüz tanıştığı düşmanı Feyd Rautha ile (Sting. Evet Sting) dövüşmesi ve çok güçlü sesi olan küçük bir kızın, “Bu nasıl olabilir? Ama o zaten Kwizats Haderach,” demesidir. Romana hakimseniz bunların hepsini bilebilirsiniz. Ancak bilimkurgu sinemasına gönül veren ve edebiyat alanına pek el atmamış biri için bunlar adeta bir bilmeceye dönüşüyor. Dune evreninin çok derin olması; aksiyondan ziyade felsefe, siyaset, din ve ekoloji gibi konularla ilgilenmesi, görselleştirilmesini de kuşkusuz zorlaştırmaktadır.
Senaryodaki hataları saydık. Şimdi de güzel olan şeylerden bahsedelim. Müzik, efektler, kostümler, set tasarımları ve karakterler üzerinde oldukça iyi çalışılmış. Film teknik açıdan bakınca muazzam bir seviyede. Her set en küçük detayına kadar hazırlanmış. Kostümler o kadar detaylı ki, hangi kostüm kime ait söyleyebilirsiniz. Model çalışması da inanılmaz derecede gerçekçi, ki bu filme saygı duyulmasının nedenlerinden biri sayılabilir. Belki bir tek, dev solucanları süren adamların yeterince etkileyici görünmediğini söyleyebiliriz. Geri kalan her şey yerli yerinde.
Görsel açıdan bakarsak çok iyi çekilmiş ve tasarlanmış bir film var karşımızda. Hikayeyi detaylı bilenlerin fark edebileceği bir tuhaflık ise oyuncuların bir sonraki sahneden habersiz gibi oynamaları. Bu belki de Frank Herbert‘in romanının bir kısmının zaten filme alınamaz olmasından kaynaklanıyor. Jodorowsky’nin dört saatlik bir film yapmak istediğini söyleyelim. Filmin David Lynch’e katkısı ise, ona büyük yapıtlarından biri olan Mavi Kadife filmine başlama cesareti vermiş olması. Sonuçta Dune, görsel açıdan olsun, müzikleri veya içinde bulunan binlerce detayıyla olsun seyredilmeyi hak ediyor. Ancak hikayeyi bilmiyorsanız bir anda her şeyi anlamayı beklemeyin. Hikaye filmde anlatılandan daha karmaşık olsa da, film bizi Dune evrenine taşımayı başarıyor.
