Bilimkurgu Kulübü Bu Sitede Gelecek Var!
Bir zihin egzersizi olan satrancı iyi oynamak için görselleştirme yeteneği, ezber yeteneği, hamleleri tanıma yeteneği, analitik mantık, ileriyi planlayabilme yeteneği, karar verme yeteneği ve hareketlerinizin sonuçlarını kabul edebilme yeteneği gereklidir. Ancak sayılan bu yetenekler, satranç oynamak için zorunlu değildir. Bunlar eğer kişi iyi satranç oynamak istiyorsa önem kazanır. Mısır piramitlerindeki kabartmalar, satrancın en az 4000 yıllık bir oyun olduğunu göstermektedir. Genel kabule göre bu oyunun MS 3 ya da 4. yüzyılda Hindistan’da başladığıdır. 1886 yılında ilk dünya şampiyonunun belirlenmesinden günümüze değin satranç, teknolojinin de gelişmesiyle birlikte yenilmesi imkânsız yapay zekaların işbirliğinde birçok değişik dönemden geçmiştir.
Günümüzdeki popülerliği hiç eksilmeyen satranç, üzerinde 64 adet kare bulunan bir tahta üzerinde iki kişiyle oynanır. Oyundaki karışıklığı önlemek için koyu ve açık renklerle belirlenmiş karelerde, her taş çeşidi kendine özgü hareketler yapar. Bir düz ve bir çapraz şeklinde atlayan At’ın hareketi en karmaşık olanıdır. Sadece At atlayarak hareket eder ve diğer taşların hiçbiri bunu yapamaz, ancak bu atlama eylemine benzer hareketleri, Üç Boyutlu Satranç (3B Satranç) oyununda tüm taşlar yapabilmektedir. 3B Satranç oyunlarının en eskilerinden biri olan Raumschach (Uzay Satrancı), Ferumsand Maack tarafından 1907 yılında icat edilmiştir. David Pritchard’ın Sınıflandırılmış Satranç Varyantları Ansiklopedisi’nin 25. bölümü, satrancı üç boyuta genişleten 50 çeşit varyasyonun yanı sıra daha yüksek boyutlu varyasyonları ele almaktadır. Bunlardan bazıları için; Kübik Satranç (Kubikschach), Uzay Satranç (Raumschach), Alice Satrancı, Dragonchess, Millenium 3B Satrancı, Paralel Dünyalar Satrancı, Uzay Shogi, Asimovian Hyperchess ve Star Trek Satrancı sayılabilir.
Star Trek Satrancı ismiyle de anılan 3B Satranç, galaksinin bir ucundan diğerine kadar tanınan ve saygı duyulan, son derece güzel ve mantıklı bir oyundur. Cestus III‘ten Vulcan gezegenine, Sol III‘den Klingon İmparatorluğu‘nun tam kalbine kadar, pek çok zeki yaşam formuyla oynanır. Tüm Star Trek meraklıları, neyden bahsedildiğini anlamıştır. İlk sezonun ikinci bölümünün başlarında, Spock ve Kaptan Kirk‘ün satranca çok benzeyen bir oyun oynadığı görülmüştür. Ancak oyun o zamanlar sadece bir sahne malzemesi olarak kullanıldı, yani oyun için hiçbir kural tasarlanmadı. Fakat 3B Satrancın günümüzdeki bilinen varyantı ve kuralları, bazı hevesli Star Trek hayranları sayesinde açıkça tanımlanmıştır. Oyunun tüm standart kuralları ilk olarak 1976’da Andrew Bartmess tarafından geliştirildi ve daha sonra yine kendisi tarafından ticari olarak satılan bir kitapçık haline getirildi.
Star Trek Satrancı için geliştirilen bu kurallar, Dünya Satranç Federasyonu (FIDE) kurallarına dayanmaktadır. Oyun ve oyun teknikleri bakımından aynı sayıda kare (64) ve aynı taşları (sayıları, hareket kuralları, değerleri vb.) bakımından bilinen satranç oyun yöntemine çok benzer. Tahtanın 64 adet kareden oluşmasının dışında 3 katlı olması ve her katta 4×4 adet tahtanın yarı bölgesine kadar yükseklik boyutunda aynı hizada bulunması, Star Trek Satrancı oyunundaki taşların yükseklik boyutundan faydalanarak katlar arasında hareket edebilmesini sağlar. Bu oyunda taşlar üç fiziksel boyutta hareket eder ve farklı seviyeleri temsil eden çoklu tahtaları kullanılır. Star Trek Satrancı’nın belli başlı kuralları, aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir.
Tahta Düzeni
Şekil 1’deki resim tahtayı perspektif olarak gösterir: 3 ana tahta (her biri 4×4 kare) ve 4 saldırı tahtası (her biri 2×2, yani AB). Ana tahtalar sabittir, ancak saldırı tahtaları hareket edebilir.
Şekil 2’deki düzleştirilmiş tahta görünümü, oyunun başlangıcında, bazı ana tahtaların kısmen üst üste binmesiyle birlikte yukarıdan aşağı doğru bakan tahtayı andırmaktadır. Burada sütun adları bir harf ile (a, b, c, d, e ve f harfleri), satır (sıra) adları bir rakam ile (0 ile 9 arasındaki rakamlar) ve rakım veya z seviyesi ya da kot adları bir rakam ile (2 ile 7 arasındaki rakamlar) ifade edilir. Ana tahtalar, alttan başlayarak 2, 4 ve 6 kotlarındadır. Saldırı tahtaları başlangıç pozisyonlarında 3 ve 7 kotundadır.
Başlangıç Pozisyonu
Şekil 3’te gösterilen beyaz taşların dizilimi; filler ve atlar 2 rakımındaki alçakta kurulu tahtada, şah, vezir ve kale ise 3 rakımındaki saldırı tahtalarında konumlanmıştır. Şah ve vezirin önündeki piyonlar, doğrudan atların üstünde yer alır.
Siyah taşlar, yüksek ana tahta ve saldırı tahtaları üzerinde eşdeğer bir başlangıç pozisyonuna sahiptir.
Ana Tahtada Hareket
Ana tahtalar arasında hareket etmek normal satranç gibidir, ancak seviyelerini değiştirme seçeneği (katlar arasında hareket) vardır.
Örneğin, b5(4)’te (b sütunu, 5. satır ve 4. rakım) sadece bir Kale olan, tamamen boş bir tahtaya sahip olduğumuzu varsayalım. Tahtayı kenardan yana doğru izlersek ve sadece b sütununu göz önüne alırsak, Şekil 4’te şöyle görünür:
B sütunu boyunca hareket eden Kale (Şekil 4’te “K” ile gösterilmiştir), “o” ile işaretlenmiş karelerden herhangi birine gidebilir: b8(6), b7(6), b6(6), b6(4), b4(4), b3(4), b4(2), b3(2), b2(2), b1(2). Kale bir hamlede b5(6) karesine hareket edemiyor. Dikey hareket edebilmek için yatay olarak en az bir kare hareket etmelidir.
Saldırı Tahtasında Hareket
Saldırı tahtaları işleri daha ilginç kılıyor. Yukarıda açıklanan kurallar saldırı tahtaları için de geçerlidir. Saldırı tahtaları orijinal konumlarını (rakımlarını ve/veya sıra numarasını) değiştirebilir. Örneğin, Şekil 5’te bazı saldırı tahtalarının orijinal konumlarından taşındığını görebilirsiniz.
B5(4)’teki siyah Vezir b1(2)’deki beyaz At’ı almak istiyor. At’ın alınması için Vezir; b4(4), b3(4), b2(2), b1(2) boyunca karelerde hareket etmesi gerekir. Fakat Vezir, b3(4)’te Fil tarafından engellenmektedir. Ancak rakım 4 üzerinde bir saldırı tahtası (rakım 5) var ve b4(4), b3(5), b2(5) kareleri boyunca Vezir hareket ederek, b1(2)’deki At’ı alır.
Şekil 6’daki beyaz Kale, b1(3) üzerinden siyah Piyon’u (P) alabilir: b2(2), b3(4).
Tavsiyeler
Oyunu oynamanın en iyi yolu yere koymaktır. Bu, tahtaların arasından geçişi görmeyi ve hangi karelerin hangilerinin altında ve üstünde olduğunu görmeyi kolaylaştırır.
Star Trek Satrancı oyununun turnuvalarda yer alması durumunda, 1995 yılında Jens Meder tarafından yazılan turnuva kurallarına buradan ulaşabilirsiniz.
Star Trek ve Star Trek Satrancı
Star Trek Satrancı, birçok dizi versiyonunda ve filmlerinde karşımıza çıkmıştır. Spock iyi bir satranç oyuncusuydu ve USS Enterprise‘da 3B Satranç oynardı. Bununla birlikte, rakipleri Kaptan Kirk ve Doktor McCoy tarafından yapılan beklenmedik hamlelere etkili bir şekilde karşılık verirdi. Spock ayrıca Enterprise bilgisayarına karşı da satranç oynadı. 2266 yılında, bilgisayar tarafından yapılan hatalı satranç hamleleri nedeniyle bilgisayarın veri bankalarındaki programlama hatalarını fark etti. Ayrıca Kirk ve arkadaşları, Izar’ın Garth’ı Elba II’den kaçırmayı planladıklarında, satranç temelli bir kodu taşıyıcı izni olarak kullandılar.
Star Trek Discovery dizisinin, 2. sezonun 9. bölümünde ise Burnham, Spock’ı 3B Satranç oyununa davet etmiştir. Star Trek’te olduğu gibi, 3B Satranç oyunları genellikle bilimkurgu ortamında olmak üzere çeşitli kurgusal eserlerde yer alıyor. Örnek olarak Blake’s 7, UFO, Starman Jones, Unreal 2, The Legion of Super-Heroes, Doctor Who ve The Lego Movie sayılabilir. Star Trek Satrancı oynarken, oyun hızlı bir şekilde karmaşık hale gelebilir. Ancak birkaç oyundan sonra, üç boyutlu satranç onamanın yıldız gemisi taktiklerini nasıl geliştirebileceğini ve üç boyutlu düşünmeye nasıl ilham verebileceğini anlayabilirsiniz.
Hazırlayan: Taner Güler
İleri Okuma:
