osmanli meteor gok tasi

Osmanlı’da Yaşanan Bir Gök Taşı Felaketi

Dünya’ya meteor düşmesi (daha doğrusu meteorit düşmesi) pek sıra dışı bir olay değildir. Bir insanın üzerine meteorit düşmesi ise sıra dışı bir olaydır. Ne var ki bugüne kadar raporlanan ölümlü meteor kazaları oldukça güvensiz kaynaklara dayanmaktadır. Örneğin popüler bir vaka olarak, 6 Şubat 2016’da Hindistan’da öğlen yemeği sırasında dışarıda yüzünü yıkamakta olan bir otobüs şoförünün üzerine meteorit düşerek öldüğü iddia edilmiştir ve bu olay haber kaynaklarında “meteorit nedeniyle gerçekleştiği bilinen ilk ölüm” olarak verilmiştir. Ancak NASA tarafından yapılan incelemeler, yer kaynaklı bir patlamanın daha olası göründüğünü ortaya koymuştur.

Benzer şekilde, 2013 yılında Rusya’nın Chelyabinsk bölgesinde yaşanan bir meteor patlaması sonucu 1600’den fazla kişi yaralanmıştır; fakat bu yaralanmaların hiçbirinde doğrudan bir meteorit teması tespit edilememiştir. Yaralanmaların hepsi, kişilerin bulunduğu binalardaki camların basınç dalgası dolayısıyla patlamasıyla oluşan kesikler veya düşme sonucu yaşanan travmalardı. Yine bu şekilde meteoritlerle ilişkilendirilen vakaların 14 tanesinde hiçbir meteorit izine rastlanamamıştır.

Raporlanan diğer olayları kısaca listeleyecek olursak:

  • 30 Kasım 1954’te Alabamalı bir kadına meteorit çarpmış ve yaralanmasına neden olmuştur (sebebin meteorit olduğu USGS tarafından doğrulanmıştır).
  • 8 Kasım 1929’da Yugslavya’nın Zvezvan kentindeki bir düğün sırasında düşen meteorit, 1 erkeğin ölümüne neden olmuştur.
  • 30 Haziran 1908’deki Tunguska Olayı’nda düştüğü iddia edilen meteorit yüzlerce geyiği ve 2 insanı öldürmüştür (sebebin meteorit mi kuyrukluyıldız mı olduğu kesin değildir).

Osmanlı’da Bir Gök Taşı Faciası

Olayların nasıl gerçekleştiğini gösteren harita: Gülambar’da atmosfere giriş yapan meteor, havada parçalanıp, kuş uçuşu 67 kilometre uzaktaki Serçinar bölgesine düşerek insanlara ve tarlalara zarar vermiştir. Kaynak: Meteoritics & Planetary Science

24 Şubat 2020’de Meteoritics & Planetary Science dergisinde Ege Üniversitesi Fizik Bölümü’nden Ozan Ünsalan, Trakya Üniversitesi Tarih Bölümü’nden Altay Bayatlı ve hem SETI Enstitüsü hem de NASA Ames Araştırma Merkezi’nden Peter Jenniskens tarafından yayımlanan bir makalede, resmi kayıtlara geçmiş tarihteki ilk ölümlü meteorit vakasının Osmanlı Devleti topraklarında, 22 Ağustos 1888 Çarşamba günü, saat 20:30 sıralarında yaşandığı gösterilmektedir. Dijital ortama aktarılan ve 60 milyondan fazla dokümanı barındıran T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı bünyesindeki Osmanlı Arşivleri’nden elde edilen 3 mektup, o gün yaşananları anlatmaktadır. Bu mektuplardan ilkinde, olayın yaşandığı yer olan ve o zamanlar Osmanlı Devleti topraklarında yer alan Musul (Irak) valisi Faik Mustafa Bey, dönemin İçişleri Bakanlığı konumundaki Dahiliye Nezareti’ne şöyle yazmaktadır:

“(…) Ağustosun onuncu Perşembe gunü saat sekiz buçuk raddelerinde Suleymaniye’nin Serçinar garbi nahiyesinde vakî Çişane nam karyesinin zeylinde ve ahram şeklinde kain tepe uzerinde bir şu’le hasıl olarak mevad-ı turabiye ve haceriye-yi ihrak ile beraber havaya suud eden buhar Süleymaniye’nin şark cihetinde kain Dilaver karyesi cihetine giderek iş bu karyenin dahi bir tepeye istinadı bulunması hasebiyle bu tepenin altında bulunan iki nefer ademden birisine ziyadece tesir edip telef eyledigi gibi diğerinin hala esir fraş bulunduğu ve Gülambar kazasında vaki’ Horilmar nam karyede dahi boyle bir hal vuk’uuyla karye derununda ve etrafı erbaasında yağmur yağarcasına on dakika mikdarı taşlar yağdığı ve orada nüfusca hamdolsun bir güne mazarratı olmamıs ise de taşların tesadüf ettiği besatin ve mezruata hasar-ı külli irad ettiği ve mezkur taşlardan numune alarak bir parçasının gönderdiği Süleymaniye mutasarrıflığından ba-tahrirat işar olunmuş ve mezkur numune manzur ali nezareti penahları buyrulmak üzere postaya teslimen takdim kılınmış olmakla ol babda ve her halde emri ferman hazreti menlehul emre gider.”

Mustafa Faik Paşa tarafından Ahmed Munir Paşa’ya gönderilen ilk mektup. Kaynak: Meteoritics & Planetary Science

Burada sözü edilen tarihler, Rumi takvime göre verilmiştir (10 Ağustos 1304). Bu, Gregoryen takvimde 22 Ağustos 1888‘e denk gelmektedir. Yukarıdaki mektup, 13 Eylül 1888’de kaleme alınmıştır (Rumi takvimde 1 Eylül 1304). Mektuptan da anlaşılacağı üzere gök taşlarının “10 dakika süresince yağmur gibi yağdığı, 1 kişiyi öldürdüğü, diğerini felç ettiği ve civarda hasara neden olduğu” belirtilmektedir. Meteorit, aşağıdaki haritada da gösterildiği gibi Gülambar civarında atmosfere giriş yapmış, sonrasında muhtemelen parçalanarak 67 kilometre uzaktaki Serçinar bölgesindeki (35° 35′ 2.80″ Kuzey, 45° 23′ 6.69″ Doğu) tepelere yağmıştır. Bu sırada 1 kişiyi öldürmüş, 1 kişiyi felç etmiş ve tarlalara zarar vermiştir.

8 Ekim 1888’de ise Dahiliye Nezareti’nin gönderdiği mektubu alan Sadrazam Kamil Paşa, bilgileri özetleyerek 9 Ekim’de Sultan 2. Abdülhamit‘e iletti. Sadrazam’ın kaleme aldığı mektupta şunlar yazıyordu:

“Geçen Agustosta Süleymaniye sancağı dahilinde kain Çişane nam-ı karye zeylindeki tepe uzerinde bir şu’le hasıl olub havaya suud eden buharın Dilaver Karyesinde bulunan iki kişiye tesiri ile birinin telef olduğunu ve Gülambar kazasında vaki’ Horilmar nam karyede dahi beş on dakika mikdarı nuzul eden taşdan nüfusca bir zaiyat olmadığını ve düşen taşlardan numune olarak bir parçasının gönderildiğini havi Musul vilayetinden Mebus-u Tahriratıyla zikr olunan taş parçası manzur-u ali buyrulmak içün dahiliye nazareti celilesinin tezkeresi ile ma’en arz ve takdim kılındı efendim.”

Sadrazam Kamil Paşa’nın Sultan 2. Abdülhamit’e ilettiği mektup. Kaynak: Meteoritics & Planetary Science

Ne yazık ki Sultan 2. Abdülhamit’in bu olaya cevabı veya aldığı karara dair herhangi bir belgeye henüz ulaşılamamıştır. Benzer şekilde, toplandığı söylenen meteorit numunelerine dair de herhangi bir bulgu henüz ele geçirilebilmiş değildir. Dolayısıyla hadisenin bir meteorit düşmesi olmama ihtimali her zaman bulunmakla birlikte, birden fazla kaynak tarafından yazılması ve devletin en üst kademelerine kadar ulaştırılması gerçekliği konusunda herhangi bir şüpheye yer bırakmamaktadır.

Eğer gerçekten meteorit düşmesi ise bu vaka, resmî kaynaklarda kaydedilmiş en eski tarihli ve ölümle sonuçlanan meteorit düşmesi vakası olarak tarihe geçmektedir.

Kaynaklar ve İleri Okuma:
  • ^ A. Marszal, et al. Indian Bus Driver ‘Killed By Meteorite Strike’. (08 Şubat 2016). Alındığı Tarih: 29 Ekim 2021. Alındığı Yer: The Telegraph | Arşiv Bağlantısı
  • ^ C. Hauser. That Wasn’t A Meteorite That Killed A Man In India, Nasa Says. (09 Şubat 2016). Alındığı Tarih: 29 Ekim 2021. Alındığı Yer: The New York Times | Arşiv Bağlantısı
  • ^ O. P. Popova, et al. (2013). Chelyabinsk Airburst, Damage Assessment, Meteorite Recovery, And Characterization. Science, sf: 1069-1073. doi: 10.1126/science.1242642. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ V. V. Emel’yanenko, et al. (2013). Astronomical And Physical Aspects Of The Chelyabinsk Event (February 15, 2013). Solar System Research, sf: 240-254. doi: 10.1134/S0038094613040114. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ L. LaPaz. (Dergi, 1951). Injuries from falling meteorites. Not: Popular Astronomy.
  • ^ J. S. Lewis. (1997). Rain Of Iron And Ice. ISBN: 9780201154948. Yayınevi: Basic Books.
  • ^ Z. Sekanina. (1983). The Tunguska Event: No Cometary Signature In Evidence.. The Astronomical Journal, sf: 1382-1413. doi: 10.1086/113429. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ Z. Sekanina. (1998). Evidence For Asteroidal Origin Of The Tunguska Object. Planetary and Space Science, sf: 191-204. doi: 10.1016/S0032-0633(96)00154-7. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ T. E. Bunch, et al. (2021). A Tunguska Sized Airburst Destroyed Tall El-Hammam A Middle Bronze Age City In The Jordan Valley Near The Dead Sea. Scientific Reports, sf: 1-64. doi: 10.1038/s41598-021-97778-3. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ J. E. Lyne, et al. (1995). Origin Of The Tunguska Event. Nature, sf: 638-639. doi: 10.1038/375638a0. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ O. Unsalan, et al. (2020). Earliest Evidence Of A Death And Injury By A Meteorite. Meteoritics & Planetary Science, sf: 886-894. doi: 10.1111/maps.13469. | Arşiv Bağlantısı

Yazar: Çağrı Mert Bakırcı

Evrim Ağacı'nın kurucusu ve idari sorumlusu, popüler bilim yazarı ve anlatıcısıdır. ODTÜ'den mezun olduktan sonra, doktorasını Texas Tech Üniversitesi'nden almıştır. Doktora araştırma konuları evrimsel robotik, yapay zekâ ve teorik/matematiksel evrimdir. "Evrim Kuramı ve Mekanizmaları" ve "50 Soruda Evrim" kitaplarının yazarı, "Şüphecinin El Kitabı" kitabının eş yazarı, "Evrenin Karanlığında Evrimin Işığı" kitabının yazar ve editörüdür. Şu anda, ekibiyle birlikte, Evrim Ağacı, Kreosus ve birtakım diğer dijital projeleri geliştirmekte ve sürdürmektedir.

İlginizi Çekebilir

Alternatif Tarih: Avustralya Kolonizasyonu

Avustralya bir kıta ya da çöllerle kaplı devasa bir ada. Kangurularla ve Aborjinlerle meşhur. Peki …

Bir Cevap Yazın

Bilimkurgu Kulübü sitesinden daha fazla şey keşfedin

Okumaya devam etmek ve tüm arşive erişim kazanmak için hemen abone olun.

Okumaya devam et