James Cameron’ın Avatar’ına Dair Kapsamlı Bir Rehber

Avatar (2009)

Avatar, James Cameron tarafından yazılmış ve yönetilmiş olan ilk filmdir. Hikâye, Alpha Centauri A’nın yörüngesindeki üç gaz devinden biri olan Polyphemus’un uydusu Pandora’da geçmektedir. Yıl 2154’tür. İnsan (Homo sapiens) koloniciler ile Pandora’nın bilinçli insansı yerli halkı olan Na’viler (Homo pandorus) başroldedir. Uydunun kaynakları (örneğin unobtanyum) üzerine çeşitli direnişler ve savaşlar yaşanmaktadır. Filmin adı, filmdeki insan karakterlerin yerli halkla etkileşimde bulunmak için kullandığı nöral bağlantı ile kontrol edilen, genetiği değiştirilmiş insan-Na’vi melezi bedenlere atıfta bulunmaktadır.

Başkarakter Jake Sully, ikiz kardeşi öldükten sonra onun yarım kalan Avatar programını bitirmek üzere devasa bir özel şirket olan Resources Development Administration (RDA), yani Kaynak Geliştirme İdaresi vasıtasıyla Dünya’dan Pandora’ya gelen felçli bir asker gazisidir. Jake Sully’e, Neytiri ve onun klanı Omatikaya ile etkileşimde bulunmak için kullanacağı bir avatar verilir. Fakat kabilenin güvenini kazanmak için karar vermesi gereken kritik anlar olacaktır. Kendi türü olan koloniciler ile yerli halk olan uzun mavi insansılar arasında bir seçim yapması gerekecektir… İlk film, evren açısından bir orijin hikâyesi olma özelliği taşımaktadır. Özellikle orman halkı olan Omatikaya klanı ve Birinci Pandora Savaşı’nı konu edinmektedir.

Oyuncu kadrosunda Sam Worthington, Zoe Saldana, Sigourney Weaver, Michelle Rodriguez, Stephen Lang, Joel David Moore, Giovanni Ribisi, CCH Pounder, Dileep Rao, Matt Gerald, Laz Alonso ve Wes Studi gibi isimler yer almaktadır. Müziklerini, Titanic ve Braveheart gibi yapımlardan bildiğimiz meşhur müzisyen James Horner bestelemiştir. Karakter tasarımlarını Watchmen, Star Trek, Tron: Legacy, ve Cloverfield’den tanıdığımız Neville Page üstlenmiştir. Her iki filmde de çalışan ses tasarımcıları aynı olduğu için filmdeki çoğu canlının sesi Jurassic Park’ın ilk filmindeki seslerden türetilmiştir. Filmin bütçesi yaklaşık 237 milyon dolar, hasılatı ise 2.9 milyar dolardır! Yıllar sonra sinemaya tekrar gelmesi ile birlikte gelmiş geçmiş en yüksek hasılat sahibi film tacını yeniden kazanmıştır. Oscar’a dokuz dalda aday olmuş ve Sinematografi, Görsel Efekt ve Sanat Yönetimi olmak üzere üç ödül kazanmıştır. Özetle, hem sinema tarihi hem de serinin başlangıcı adına çok önemli yeri olan ve dönemin ilerisindeki görselliğiyle akıllara kazınan köşetaşı niteliğinde bir yapımdır.

Avatar: The Way of Water (2022)

İkinci film, ilk filmden 15 yıl sonra, 2170 yılında geçmektedir. Hikâye, Jake Sully (Tsyeyk Suli) ile Neytiri’nin Neteyam, Lo’ak, Kiri, Tuktirey ve Spider isimli beş çocuklu yeni ailesini konu edinmektedir. RDA’nın tekrar Pandora’ya gelmesi ile İkinci Pandora Savaşı körüklenecektir. Bu sefer maden gibi kaynakların sömürüsünden ziyade, doğrudan uyduyu kolonileştirmeyi ve Jake’i öldürerek diğer klanların motivasyonunu kırmayı hedeflemektedirler. Ailesini korumak için Jake’in bir karar vermesi gerekir ve Pandora okyanuslarında yaşayan deniz halkı Metkayina klanına sığınmacı olarak gitmek zorunda kalır…

İlk filmin yeşil ağırlıklı orman tonları, yerini mavi ağırlıklı okyanus tonlarına bırakmıştır. İlk yapımda gördüğümüz ikran ve toruk gibi canlıların efsanevi tasarımları bu yapımda bir adım daha öteye geçmektedir. Bu sefer skimwing (Ichthyopteryx volans) ve tulkun gibi yaratıcı tasarımları bulunan denizel canlıları gösterilmiştir. Okyanus halkı olan Metkayina klanının da denizel habitatlardaki anatomik ve morfolojik adaptasyonları alttür bazında işlenmiştir. Kuyrukları orman halkı olan Omatikaya gibi püsküllü değil yüzgeç benzeri geniştir. Eller ve önkoldaki kas kütlesi daha fazla ve yüzey alanı daha geniştir. Bu sayede sucul yaşam tarzına uyum başarıları daha yüksektir. Ayrıca klanın kültürü ve gelenekleri de benzer şekilde orman halkından farklıdır.

Filmin aslen Aralık 2014’te yayımlanması planlanmıştır, ancak sonrasında ertelenmiştir. Dünya çapında 16 Aralık 2022’de gösterime çıkmıştır. En İyi Film dâhil olmak üzere Oscar’da dört dalda aday gösterilmiş ve En İyi Görsel Efekt ödülünü kazanmıştır. Filmin bütçesinin 350 ila 460 milyon dolar arasında olduğu tahmin edilmektedir. 2.3 milyar dolar hasılat elde ederek tüm zamanların en yüksek gişe hasılatı yapan üçüncü filmi statüsüne erişmiştir. Her ne kadar çoğu izleyiciyi tatmin etmese de, gerek görsellik gerekse de evrenin genişletilmesi açısından ilk filmin üstüne koymayı başarmış izlenesi bir devam filmidir.

Avatar: Brothers (2017)

Sherri L. Smith tarafından yazılan Avatar: Brothers, ilk Avatar çizgi romanı olma özelliği taşımaktadır. İlk filmde Jake Sully’nin toruk ile nasıl bağlandığını (tsaheylu) ve bu bağı kardeşi hakkındaki anıları ile güçlendirirken yaşadığı duygu duruma odaklanmaktadır. Jake Sully’nin nasıl toruk (Leonopteryx rex) ile bağlanıp Toruk Makto olduğuna ve bu deneyim sırasında nasıl Büyük İskender, Bellerofrontis ve Pegasus gibi metaforlara referans verildiğine değinilmektedir.

Filmde bu kısım destansı bir sinematik anlatıya sahip olduğu için atlanmıştır. Sadece 12 sayfalık tek bir sayıdır ve Avatar Wiki’den ücretsiz olarak okunabilmektedir. Kısa olmasına rağmen hikâyedeki bir boşluğu doldurmaktadır.

Tsu’tey’s Path (2019)

İlk filmdeki Tsu’tey’in hikâyesine odaklanan altı sayılık bir çizgi roman serisidir. Tsu’tey’in klandaki rolü ve Jake Sully’nin varmasının Neytiri ile olan ilişkisini nasıl etkilediği anlatılmaktadır. Özellikle Tsu’tey’in Neytiri’nin ölen kız kardeşi Sylwanin’e olan aşkına yoğunlaşmaktadır. Filmde kesilen sahnelerden biri olan Tsu’tey’in ölümü sırasında yanına gelen Jake Sully’nin dramatik “Son Gölge” diyaloglarına da yer verilmiştir. 

Çizgi roman, Sherri L. Smith tarafından yazılmış, Jon Duursema ve Dan Parson tarafından çizilmiş, Wes Dzioba tarafından renklendirilmiştir. Kapak tasarımları ise Doug Wheatley ve Shea Standefer’a aittir. Pek çok boşluğu dolduran ve Tsu’tey karakterine derinlik katan bir niteliktedir.

The Next Shadow (2021)

Birinci filmin kronolojik olarak devamı sayılan ilk çizgi romandır. Önceki sayılar, devam niteliğinden ziyade ilk film sırasında yaşanan yan hikâyelerden oluşmaktadır. Bu dört sayılık seri, Birinci Pandora Savaşı’nın bitmesinin iki hafta sonrasında geçmektedir. Omatikaya kabilesinin lideri (olo’eyktan) konumuna geçen Jake Sully’nin verdiği kararları sorguladığı bir sekans ile başlamaktadır. İnsan bedeninin gömüldüğü yere gidip kendisi ile konuştuğu duygusal bir bölüme de sahiptir. Ardından evleri yok olan Omatikaya’nın kendi içinde yaşadıkları gerginlikleri ve iç savaş eşiğine getiren olayları aktarmaktadır. Bu süreci Tsu’teyin annesi Artsut ve babası Ateyo, Tsu’teyin erkek kardeşi Arvok’u çeşitli komplolar eşliğinde lider yapma planları ile başlatmıştır.

Çizgi romanın yazarlığını Jeremy Barlow yapmıştır. İç tasarımını Josh Hood, renklendirmesini Wes Dzioba ve kapak tasarımını Gui Balbi üstlenmiştir. Hikâyeyi oldukça derinleştirmekte ve duygusal bir perspektif katmaktadır.

Adapt or Die (2022)

Dr. Grace Augustine’in ilk film öncesinde Pandora’ya gelip bir araştırma üssü ve Na’vi okulu kurduğu dönemi anlatan altı sayılık bir seridir. RDA ve Omatikaya klanı arasında henüz çatışmanın olmadığı ilk ilişkilerini konu edinmektedir. Neytiri’nin annesi Mo’at ve Pandora’daki RDA üssünün yöneticisi Parker Selfridge, bu çizgi romanda önemli karakterlerdir.

Hikâyenin ana konusu, Na’vi halkından bazılarının bilinmeyen bir hastalığa yakalanmasıyla ilgilidir ki bu hastalık muhtemelen insanlar tarafından getirilmiştir. Corinna Bechko tarafından kaleme alınan seri, Dr. Grace’in insanlar hakkında Na’vilere eğitim vermek amacıyla kurduğu okulun neden kapandığına dair bilinmeyen gerçekleri açıklamaktadır.

The High Ground (2022)

Bu üç sayılık uzun seri, ilk film ile ikinci film arasında geçmektedir. Eksik Parça Yayınevi tarafından 2023 yılında Üstün Taraf ismiyle Türkçeye kazandırılmış tek Avatar çizgi roman serisidir. Normalde ikinci filmin senaryosu olarak yazılan çizgi roman, filmin senaryosunun değiştirilmesi ile birlikte rafa kaldırılmıştır. Ardından evrene dair yeni bir anlatı olması adına çizgi roman olarak piyasaya çıkmıştır. Serinin hikâyesi, Avatar (2009) filminin ve The Next Shadow (2021) çizgi romanının işlediği zaman diliminin 14 yıl sonrasında, Avatar: The Way of Water (2022) filminin başlangıç sahnesine kadarki zaman diliminde geçmektedir.

İlginçtir ilk kez Na’vilerin yörüngeye çıkıp RDA ile kendi gemilerinde karşılaştıkları bile işlenmiştir! Dolayısıyla ikinci filmden önce aslında Jake ve Neytiri, Pandora dışına bile çıkıp geri gelmiştir. Seride Spider, Lo’ak, Kiri, Neteyam ve Frances Ardmore gibi ikinci filmden tanıdık birçok karakteri görülmektedir. James Cameron’ın 130 sayfalık orijinal senaryosuna dayanmaktadır. James Cameron, serinin ana anlatı (canon) olduğunu belirtmektedir.

Seriyi James Cameron ve Sherri L. Smith yazmıştır. Serinin farklı çizerleri bulunmakta ve bu da tüm çizgi roman serisine tutarsız bir sanat tarzı kazandırmaktadır. Keza parmak sayısı gibi birtakım hatalar da göze çarpmaktadır. Birinci cilt Guilherme Balbi, Michael Atiyeh ve Wes Dzioba tarafından, ikinci cilt Diego Galindo, George Quadros, Gabriel Guzman ve DC Alonso tarafından, üçüncü cilt ise Agustin Padilla, Miguel Angel Ruiz ve Michael Atiyeh tarafından resmedilmiştir. Serinin kapak sanatı Doug Wheatley’e aittir.

So’lek’s Journey (2024)

Avatar: Frontiers of Pandora (2023) isimli video oyununda konu edinen So’lek’in kendine ait hikâyesini işleyen altı sayılık bir çizgi roman serisidir. So’lek, Trr’ong klanının bir üyesidir; kabilenin neredeyse tamamı Birinci Pandora Savaşı’nın sonundaki Hallelujah Dağları Muharebesi’nde Toruk Makto ile birlikte savaşıp neredeyse bütün üyeleri ölmüştür, köyleri yok edilmiştir. Sağ kalanların çoğu diğer klanlara asimile olmuştur. Hayatta kalan üyelerinden biri So’lek’tir.

Bu seride Pandora’nın apeks yırtıcısı tanator (palulukan) ile bağlanan Anurai klanı, txursum yengecinin sert dış iskeletinden zırh tasarlayan ormanın sessiz kabilesi Tipani klanı konu edinmektedir. Ray Fawkes tarafından yazılmış ve Gabriel Guzman ile Michael Atiyeh tarafından resmedilmiştir. Çizgi roman serisi, Avatar evrenini oyunda işlenen karakterlerle birlikte harmanlayıp genişletmesi açısından önemlidir.

James Cameron’s Avatar: The Game (2009)

Filmin çıktığı sene yarattığı inanılmaz gişe rekoru nedeniyle ekmeğini yemek adına Ubisoft tarafından PS3, Xbox 360 ve PC platformlarına hızlıca geliştirilen çerezlik bir oyun olmaktan öteye gidememiştir. Na’vi veya RDA arasında seçim yapabildiğiniz üçüncü şahıs kameraya sahip aksiyon macera tipi bir oyundur. Aynı isimli oyun, PSP ve Wii platformlarına farklı bir yapım olarak geliştirilmiştir. Her iki yapım da Joshua Izzo‘ya göre gayri resmi anlatı veya adaptasyon olarak bilinen “non-canon”dur. Joshua Izzo ise James Cameron’ın yapım firması Lightstorm Entertainment’in genel müdür yardımcısıdır. Kendisi, filmlerin dışındaki kitap ve oyun gibi yapımların ana evrene ne kadar bağlı kaldığını denetleyen resmi kişidir.

Oyun, ilk filmdeki olaylardan iki yıl önce geçmektedir. Oyuncular, Avatar programına katılmak üzere özenle seçilip Pandora’ya gelen SecOps sinyal uzmanı Onbaşı Able Ryder rolünü üstlenir. Ryder, insan DNA’sı ile Pandora’nın yerli türü Na’vi’nin melezi olan kendi avatarını kullanmayı öğrenir. Ryder, Pandora ormanlarının derinliklerine doğru ilerledikçe şirketin gerçek yüzünü görmeye başlar. Bu çatışmanın patlama noktasında Ryder, gerçek bağlılığının nereye olduğuna karar vermelidir: RDA’ya mı yoksa Na’vi’ye mi?

Bir de PSP ve Wii için geliştirilen versiyonunun hikâyesine bakalım. Bu sefer kadim Anurai klanından bir Na’vi savaşçısı olan Rai’uk başroldür. Anurai halkı yüksek derecede zanaatkar kabul edilmektedir ve Pandora ormanlarının apeks yırtıcısı olan thanator isimli canlıya kutsallık atfetmektedirler. Rai’uk, kız kardeşi Kyuna ile birlikte klanının RDA katliamından sağ kurtulmuştur. Kabilenin el sanatlarını ve eserlerini başka bir yere nakletmek üzere RDA tarafından çalındığını öğrenen Rai’uk, kendilerine ait olanları geri almaya karar verir. İptal olan Avatar: Reckoning oyunu tekrardan bu klanı konu edinecekti. Dolayısıyla ilk Toruk Makto’nun zamanlarında bile rol oynayan kadim Anurai klanını gelecek yapımlarda daha sık görebiliriz.

Avatar: Frontiers of Pandora (2023)

İkinci filmde RDA tekrardan Pandora’ya geldikten sonraki Na’vi direnişinin seyirciye gösterilmeden atlanan ilk senesini konu edinen bir birinci şahıs aksiyon macera oyunudur. İlk oyundan sonra Ubisoft tarafından bu sefer AAA kategorisinde yeni nesil konsollar ve bilgisayar için büyük bütçeli bir oyun olarak geliştirilmiştir. Doğrusal bir hikâye anlatımından ziyade açık dünya tipidir. Oyuncular hikâyede ilerlerken Pandora’nın batısındaki orman habitatlarını keşfedip yan görevlere çıkabilmektedir. Birinci şahıs kamera açısı her ne kadar tartışılsa da oyuncular kendilerini Na’vi gibi hissedip avcılık ve toplayıcılık yapabilmektedir. Eleştirmenler tarafından “iyi” seviyesinde yorumlar alan ve eksikleri olsa da oyuncuları tatmin eden bir yapım niteliğindedir.

Birinci Pandora Savaşı’ndaki Hallelujah Dağları Muharebesi’nden önce, RDA’nın TAP’ı (Elçi Programı) Na’vileri insan gibi yetiştirmek ve sonrasında kendi türlerine karşı gelmek amacıyla kullanabilmek için Na’vi çocuklarını kaçırdığı gösterilir. İşte bu çocuklardan birini yönetmekteyiz. Dolayısıyla hikâyenin ana odağı Jake Sully değildir. Söz konusu tesis, Birinci Pandora Savaşı sırasında Na’vi klanları tarafından saldırıya uğradığında RDA tarafından çocukların infaz edilmesi emredilir. Fakat gruptaki çocukları kurtarmak amacıyla öğretmenleri Alma Cortez, hepsini uyku kapsülüne sokar. Aradan geçen 5 yılın ardından çocuklar bir grup kaşif Na’vi birliği tarafından uyandırılır (yaklaşık olarak RDA’nın döndüğü ikinci filmin başları) ve dünyalarını keşfetmek üzere yolculuğa çıkar. Ancak diğer Na’vi halkları tarafından yabancı olarak algılandıkları için kayıp miraslarıyla yeniden bağlantı kurmaları gerekecektir. Senaryonun ana odağı olan İkinci Pandora Savaşı, Avatar: The Way of Water, Avatar: Frontiers of Pandora, Avatar: The High Ground ve Avatar 3 yapımlarında işlenmeye devam edilecek.

James Cameron’s Avatar: An Activist Survival Guide (2009)

Maria Wilhelm ve Dirk Mathison tarafından yazılan ve 2010 yılında Doğan Kitap tarafından Pandora’nın Biyolojik ve Sosyal Tarihi Üzerine Gizli Rapor ismiyle Türkçeleştirilen kitap, Pandora hakkında sahip olduğumuz bilgileri derinleştirmeye çalışmaktadır. Kitap aslında RDA araştırmacılarının gözünden yazılmış, Pandora uydusunun arazi rehberi niteliği taşımaktadır.

Joshua Izzo, bu kitabın artık resmi anlatıya dair bilgiler içermediğini, yani “canon” olmadığını açıklamıştır. Kitabın geliştirilmesinin, filme ekstra hikâye sağlamak amacıyla vizyon tarihine yetiştirilmesi için aceleyle yazıldığını belirtmiştir. Bazı bilgilerde ufak tefek tutarsızlıklar ve eksiklikler mevcuttur. Tüm bunlara rağmen evrene ait açıklayıcı nüanslar içeren değerli bir kitap niteliğindedir.

The Science of Avatar (2012)

Sert bilimkurgu yazarı Stephen Baxter tarafından kaleme alınmış ve ilk Avatar filmine ait bilimsel altyapıyı açıklamaya çalışan bir kitaptır. Teşekkür bölümüne göre evrenin yaratıcısı James Cameron ve filmin yapımcısı Jon Landau, Avatar evreni ile ilgili bilgileri Stephen Baxter ile paylaşmıştır. Kitapta derin uzay yolculuklarından süperiletken bileşik unobtanyuma kadar pek çok unsur bilimsel olarak açıklanmaya çalışılmıştır. Yazar, Pandora’nın ne kadar olası olduğunu analiz etmekte ve Avatar hikâyesinin sandığımızdan daha yakında olduğuna değinmektedir.

Avatar evreninde en çok merak edilenlerden biri de kaya parçalarının havada nasıl uçtuğudur. Kitapta, bu durumun unobtanyumun fizikokimyasal yapısı nedeniyle olduğu açıklanmaktadır. Pandora ve Polyphemus’un güçlü manyetik kuvvetleri kesiştiğinde, flukson (akı konsantrasyonu) adı verilen kuvvetli manyetik alanlar oluşturmaktadır. Bu güçlü manyetizma, unobtanyum ile yüksek oranda etkileşime girmekte ve bileşiğin konsantrasyonu fazla olan bölgeleri havaya kaldırabilmektedir. Ardından manyetik alanla etkileşen süperiletken maddede, kuantum kilitleme olarak bilinen bir tür fenomen gerçekleşmektedir. Kütleyi duraksatmakta ve maddenin uzaya çekilmesini engellemektedir. Bu fenomen Pandora’daki Hallelujah Dağları ve Taş Kemerler gibi sıra dışı jeolojik yapıların oluşmasını sağlamıştır.

The World of Avatar: A Visual Exploration (2022)

Pandora’nın yüzeyini, canlılarını, teknolojisini ve kültürünü içeren bir görsel sözlüktür. Özellikle ilk Avatar filmine ait unsurları içermektedir. Kitabın yazarı James Cameron’ın yapım firması olan Lightstorm Entertainment’in genel müdür yardımcısı Joshua Izzo’dur. Kendisi aynı zamanda külliyatın evrene ve seriye olan bağlılığından sorumludur. Bir nevi “lore bekçisi”dir.

Kitabın önsözünü Zoe Saldana (Neytiri) ile yapımcı Jon Landau yazmıştır. Her ne kadar yeterince detaylı olmasa da Avatar evrenine ait kullanışlı bir görsel sözlük niteliğindedir.

Avatar: The Way of Water: The Visual Dictionary (2022)

İlk görsel sözlük ile bağlantılı olup aynı sene çıkan ikinci filme ait görsel sözlüktür. Yazarı yine Joshua Izzo’dur. Bir nevi ansiklopedi olma hedefini taşısa da sağladığı bilgiler nispeten yüzeysel kalmaktadır. Ayrıca isimlendirmelerde de bazı ufak tefek hatalar mevcuttur. Kaldı ki, tulkun gibi önemli canlıların taksonomik isimlendirmesinin henüz yapılmamış olması büyük eksikliktir. Yine de piyasada Pandora’ya dair en iyi kitaplardan biridir.

İnsan türünün teknolojik cihazlarını, Pandora’nın çeşitli canlılarını ve Na’vi halkının kültürel unsurlarını detaylıca görmeyi sağlamaktadır. Ansiklopedinin yazarı Joshua Izzo olduğu için resmi anlatıya dâhildir. Özellikle evrene ait elementleri yakından inceleme fırsatı taşıması bakımından oldukça kıymetli bir kitap niteliğindedir.