Geleceğin Metaverse’leri

Zaman su gibi akıp geçiyor. “Metaverse” sözcüğü, 2021 yılında Facebook’un ismini Meta olarak değiştirmesiyle popüler olmuştu. Kullanıcıların birbirleriyle etkileşime girdiği sanal mekânlar o günden bugüne epeyce gelişim kaydetti.

Metaverse’ler oyun oynamak, sosyalleşmek, dijital varlıkları alıp satmak, sergi gezmek, konser dinlemek ve kongrelere katılmak gibi amaçlar için kullanılıyor. Metaverse’leri sanal gerçeklik gözlükleri, bilgisayarlar ya da mobil cihazlar aracılığıyla deneyimleyebiliyoruz. Sanal gerçeklik cihazları, ortamı üç boyutlu olarak algılamamızı sağlıyor. Geleneksel cihazlarda ise yaratılan dijital mekânı ekranda görüyoruz. Sanal mekânlara bilgisayar oyunlarından aşinayız. Blok zincirleri sayesinde son yıllarda bu mekânların ticarileştirilmesi mümkün oldu. Zira artık dijital mekân ve eşyaların aslı ile kopyasını ayırt edebilir duruma geldik. NFT devrimi, kolayca kopyalanabilen dijital kayıtların kalıcı bir değere sahip olmasını sağladı.

Metaverse’lerin başlıca öğelerini altyapı, topluluk, marka, ekonomi ve etkinlikler olarak sıralayabiliriz. Söz konusu öğelerin dününü, bugününü ve geleceğini tartışmak konuyu daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır.

Altyapı

Blok zinciri temelli metaverse’lerin tanınması Ethereum ekosistemi sayesinde oldu. Decentraland ve The Sandbox, 2021 sonbaharında popülerleşti ve yatırımcılar bu metaverse’ler üzerindeki arsaları satın almak için adeta birbirleriyle yarıştı.

Blok zincirleri üzerinde yapılan işlemlerin maliyeti, geleneksel sistemlerde yapılanlara kıyasla daha yüksek. 2020-2021 döneminde Ethereum’un fiyatı artınca metaverse’ler üzerinde işlem yapmak iyice pahalı hâle geldi. Neyse ki daha sonra Katman 2 (Layer 2) adı verilen ve düşük maliyetli işlem yapmaya olanak sağlayan blok zincirleri devreye girdi. Katman 2 blok zincirleri ayrıca blok zincirlerinin işlem kapasitesinin genişlemesini de sağladı. Bugünlerde ücret ödemeden işlem yapılan blok zincirleri dahi mevcut. Metaverse’lere artırılmış/sanal gerçeklik cihazlarının yanı sıra bilgisayar, tablet, telefon gibi cihazlarla da erişebiliyoruz. Gündelik yaşamımıza benzer bir deneyimi sanal ortamda sağlayacak cihazlar henüz ortada yok. Cep telefonlarında olduğu gibi zamanla özellikler gelişecek ve fiyatlar gerileyecektir.

Bugünün metaverse’leri dijital okyanustaki birer adaya benziyor. NFTler gibi dijital objeleri birinden diğerine transfer edemiyoruz. Hatta coin’lerin dahi farklı blok zincirleri arasında merkeziyetsiz olarak transferini gerçekleştiremiyoruz. Böyle bir transfer için merkezi bir borsaya ihtiyaç duyuyoruz. Geleceğin metaverse’lerinde işlem yapmanın maliyeti sıfıra yakın olacak. NFTler ve kripto paralar gibi dijital varlıkları, blok zincirleri ve metaverse’ler arasında kolaylıkla transfer edeceğiz. Sanal gerçeklik cihazları ucuzlayacak ve daha kullanışlı hâle gelecek. Dijital ortamın çözünürlüğü gerçek dünyanın netliğine yaklaşacak. Artırılmış gerçeklik cihazları sayesinde fiziksel/dijital dünya etkileşimleri zenginleşecek.

Topluluk

Sosyal medya sayesinde bugünlerde benzer ilgi alanları, aidiyetleri olan kişiler kolayca bir araya geliyor. İnternet topluluklarının ekonomik ve kültürel etkisi günden güne artıyor. Topluluk üyeleri kripto paralar ve NFT’ler çevresinde örgütlendiğinde, ilişki ekonomik bir zemin de kazanmış oluyor. Sahip olunan dijital varlıkların değeri arttığında tüm topluluk üyeleri fayda sağlıyor.

Metaverse’leri kimin yönettiği son derece önemli, zira rekabette öne geçebilmek için kaynakları etkin kullanmak gerekiyor. İlk metaverse’ler kurucuları tarafından yönetildi. Daha sonra bazı metaversel’erde yönetim merkeziyetsiz otonom organizasyonlara (ing: decentralized autonomous organization) devredildi. Kısaca DAO olarak isimlendirilen bu yapılarda kullanıcılar, sahip oldukları pay oranında oy hakkına sahip. Bazı metaverse’lerde kurucu/geliştirici kadro DAO’nun hizmetinde çalışıyor.

DAO’lar yıllar geçtikçe daha büyük bütçelere hükmeder hâle gelecek. Gelirlerin azaldığı dönemlerde ihtiyat akçelerini kullanarak geliştirme ve pazarlama faaliyetlerinin sürmesini sağlayacaklar. DAO’lar zamanla sendikalara benzer biçimde federasyonlar oluşturabilir ve politikada belirleyici hâle gelebilir.

Marka

Onlarca alternatif içinden insan neden herhangi bir metaverse’i seçsin ki? Zaman geçirilen fiziksel/dijital mekânlar ruh hâlini ve kişisel imajı etkiliyor. Mekânların iyi tasarlanmış olmaları ortamın cazibesini artırıyor. Kullanılan avatar’ların niteliği, giydikleri kıyafetlerin markaları insanların dijital ortamdaki imajlarını etkileyecek. Daha şimdiden başlıca giysi ve ayakkabı markaları dijital tasarımlar üzerinde çalışıyor, hatta dijital dünyaya özel koleksiyonlar geliştiriyorlar.

İngilizce Wikipedia’ya göre bugüne dek en çok gelir getiren medya franchise’ı 88 milyar dolarla Pokemon. Medya frenchise’ları kitlelere kitaplar, çizgi filmler, filmler gibi ortamlar aracılığıyla ulaşıyorlar. Star Wars’ı örneğin çoğumuz filmler aracılığıyla tanıdık. Geleceğin önde gelen medya frenchise’lerının dijital temelli olacağını kestirmek zor değil. Favori evrenimizdeki objelere dijital ortamda sahip olacak ve paraya ihtiyacımız olduğunda onları satabileceğiz. Takipçilerin bazıları aynı zamanda hissedar olacakları için katılım üst seviyeye çıkacak.

Ekonomi

Ekonominin toplumsal olgular üzerindeki belirleyici bir etkisi olduğunu hepimiz biliyoruz. Bu bağlamda, ancak yatırımcılarına sürdürülebilir gelir sağlayan metaverse’ler kalıcı olabilecek. Talep gören şehirlerde gayrimenkul fiyatları artıyor. Benzer biçimde, kullanıcıların tercih ettiği sanal mekânlardaki dijital varlık fiyatları da zamanla yükselecektir. Söz konusu dijital varlıklar arsa, bina, araba, koleksiyon kartları, avatar’lar, avatar giysileri gibi şeyler olabilir. Erken dönemde oluşturulan metaverse’lerin ekonomisi sürekli büyüme varsayımına göre kurgulanmıştı. Fiyatlar hızla gerilediğinde yatırımcılar büyük zararlar etti ve bazı metaverse’lerde yazılım geliştirme faaliyetleri aksadı. Şimdilerde birçok metaverse’in ihtiyat fonları var. Ayrıca, kripto para ve NFT’lerin enflasyon yaratmayacak biçimde yaratılmasına özen gösteriliyor.

Geleceğin metaverse’lerinde alınıp satılabilen dijital varlıklar büyük bir çeşitlilik gösterecek. Her metaverse’in birer yönetim token’ı olacak. Söz konusu token, metaverse DAO’sundaki oy hakkını belirleyecek. Metaverse’lerin kendi istikrarlı paraları (ing:stablecoin) ve indirim kuponları olacak. Ayrıca arsalar ve NFT’ler ticarete konu edilecek. Daha bugünden Splinterlands metaverse’inde 20’yi aşkın çeşitte dijital varlık işlem görüyor. Söz konusu dijital varlıkların fiyat ilişkilerini çözümlemek başlı başına bir iş. Bu yüzden dijital varlık ekonomistliği geleceğin önemli mesleklerinden biri olacak.

Gelecekte metaverse’ler geniş bir tam zamanlı çalışan grubuna ev sahipliği yapacak. Yazılım geliştirenler, profesyonel oyuncular, pazarlamacılar, bloggerlar, sanal etkinlik katılımcıları ve uzman traderlar hayatlarını metaverse üzerinde yaptıkları çalışmalardan kazanacak. Yapay zekâ temelli uygulamalar, metaverse ekonomilerini güçlü bir biçimde destekleyecek. Dilden dile otomatik çeviri, uluslar arasındaki dil engelinin aşılmasını sağlayacak. Generative AI programları, tasarımcıların görsel tasarım konusundaki verimliliğini artıracak. Trader botları, likiditenin etkin kullanımına yardımcı olacak. Yapay zekâ temelli dijital ajanlar oyun arkadaşı, danışman gibi rolleri üstlenecek. Geleceğin metaverse’lerinden de hırsızlar ve dolandırıcılar eksik olmayacak.

Etkinlikler

2021’de satın alınan birçok metaverse arsası şimdilerde ıssız. Zira kripto para fiyatları düştü ve kullanıcılara sunulan ekonomik teşvikler azaldı. Fiyatların düşük seyrettiği dönemde, etkinliğin sürdüğü metaverse’ler kalıcılık yolunda önemli mesafe kat etmiş oldu. Metaverse’lerle oyunları ayıran ince bir çizgi var. Her iki kategori de medya franchise’ına dönüşme potansiyeli taşıyor. Örneğin, Splinterlands oyunu aynı zamanda bir metaverse. Zira beş yıllık geçmişi olan kart oyununun yanı sıra geçtiğimiz günlerde arsa imar çalışmaları devreye girdi.

The Sandbox popüler olduğu dönemde müzik konserlerine ev sahipliği yapmıştı. Ayrıca, pandemi döneminde metaverse’ler üzerinde çok sayıda kongre etkinliği gerçekleştirildi. Bazı metaverse’ler dijital eserlerin yer aldığı sanat galerilerini barındırıyor. 2021 yılında bu galerilerde önemli işlem hacimleri gerçekleşmişti. Gelecekte metaverse’lerde dijital giyilebilir eşyaların sergilendiği mağazaları görebiliriz. Kullanıcılar böylece evlerinin rahatlığında dijital alışveriş merkezlerini gezebilir ve avatar’ları için giysi satın alabilir.

Blok zinciri tabanlı sosyal medya uygulamaları kullanıcılara paylaşımları karşılığında kripto para kazandırıyor. Kripto meraklıları, bu uygulamalar üzerinde meraklısı oldukları oyunlar ya da yaptıkları yatırımlar konusunda sohbet etme imkânı elde ediyor. Örneğin, Hive blok zinciri üzerindeki sosyal medya uygulamaları, Splinterlands metaverse’i hakkında yüzlerce duyuru, görüş ve yorum barındırıyor. Silikon Vadisi girişimcisi Andreessen Horowitz, 2011 yılında yayınlanan ünlü makalesinde “Yazılım Neden Dünyayı Yiyor?” sorusunun yanıtını vermişti. Söz konusu makalenin yazılmasının üzerinden on iki yıl geçti ve ticaret büyük ölçüde internet üzerinde yapılmaya başlandı.

Dijital mekânların ilk versiyonları teknik kısıtlar ve yüksek maliyet nedeniyle geniş kitlelerin katılımına olanak sağlamıyordu. Şimdilerde maliyetler hızla geriliyor ve teknik kısıtlar aşılıyor. Bugünlerde on binlerle ifade edilen metaverse kullanıcı sayılarının birkaç yıl sonra on milyonlarla ifade edilmesi şaşırtıcı olmayacaktır. Zira tarihin tekerlekleri yıllar geçtikçe daha hızlı dönüyor.