Bilimkurgu Kulübü Bu Sitede Gelecek Var!
2020 dünyada ve ülkemizde çok sayıda felaketin yaşandığı bir yıl oldu. Yeni yıla Avustralya’da devam eden büyük orman yangınlarıyla girdik. 18,6 milyon hektar ormanın yanması ve 400’den fazla insanın ölmesiyle sonuçlanan bu felaketin ardından 9 Ocak’ta Çin’in Wuhan kentinden Covid-19’dan ilk ölüm haberi geldi. 24 Ocak’ta Elazığ’ın Sivrice ilçesinde 6,8 büyüklüğünde bir deprem yaşandı ve 41 vatandaşımız hayatını kaybetti. 5 Şubat’ta Van-Bahçesaray karayolunda üzerine çığ düşen minibüsteki 2 kişiyi kurtarma çalışmaları sürerken, bölgeye düşen ikinci çığda 41 kişi hayatını kaybetti. İlerleyen günlerde ülkemizde de Covid-19 vakaları görülmeye başlanacak, 21 Eylül itibariyle 7.574 vatandaşımız bu hastalık nedeniyle hayatını kaybedecekti.
Bilimkurgu meraklıları felaketleri ve sonrasında yaşananları ele alan filmleri çokça izledikleri için kıyamet senaryolarına aşinalar. Son yıllarda dünyada ve ülkemizde yaşanan büyük afetler bilimkurgu filmlerinin felaket senaryolarının pek de abartılı olmadığını gösterdi. 1999 yılında gerçekleşen İzmit depremi, 2004 yılında Hint Okyanusu’nda gerçekleşen tsunami ve halen etkilerini hissettiğimiz Covid-19 salgını geniş kitlelerin büyük felaketlere ilgi duymalarını sağladı.
Gezegenlerin Çarpışması
Gökbilimciler tarafından ileri sürülen dev etki hipotezine göre, yaklaşık 4,5 milyar yıl önce şu anki haline göre daha küçük bir genç Dünya ile Mars büyüklüğünde bir gezegen arasında büyük bir çarpışma gerçekleşti. Güneş Sistemi’nin oluşmaya başlamasından 50 milyon yıl sonra gerçekleştiği düşünülen bu büyük çarpışma sırasında Dünya’ya çarpan gezegenin adı Theia’ydı.
Çarpışma öyle şiddetliydi ki Theia’nın demir çekirdeği Dünya’nın çekirdeğine eklenmiş ve mantosu Dünya’nınkinin üzerine yığılmıştı. Ay, bu çarpışmanın etkisiyle yörüngeye saçılan malzemenin zamanla bir araya gelmesiyle oluşacaktı.
Dünya’ya Düşen Dev Göktaşı
Luis Alvarez ve oğlu Walter liderliğindeki bilim insanlarından oluşan bir ekip 1980 yılında 10 ila 15 km genişliğinde bir asteroidin 66 milyon yıl önce Dünya’ya çarptığını ileri sürdüler. Bu çarpışmanın etkisiyle Dünya’da bitki ve plankton fotosentezini sona erdiren bir kış ortaya çıkmıştı. Bu hipotez, 1990’ların başında Meksika Körfezi’nin Yucatan Yarımadası’nda bulunan Chicxulub kraterinin keşfiyle desteklendi ve kraterin bir asteroit çarpması sonucu oluştuğuna dair kesin kanıtlar sağladı.
Ekim 2019’da araştırmacılar, düşen göktaşının okyanusları hızla asitleştirdiğini, ekolojik çöküşe neden olduğunu bildirdi. Dünya üzerindeki bitki ve hayvan türlerinin dörtte üçünün yok oluşuna neden olan bu olayın dinozorların da sonunu getirdiğine inanılıyor.
Tambora Volkanının Patlaması
İnsanlık tarihinin en büyük volkan patlaması 1815 yılında Endonezya’nın Sumbawa adasında bulunan Tambora dağında gerçekleşti. Adadaki tüm bitki örtüsünü ortadan kaldıran patlamanın oluşturduğu duman sütunu 43 kilometrelik bir yüksekliğe ulaştı.
Aylarca süren püskürmeler sonucu hava sıcaklıkları düştü, 1816 ‘yaz mevsimi olmayan yıl’ olarak isimlendirildi ve İngiltere’de sık sık turuncu renkli bir gökyüzü görüldü. Patlamanın doğrudan ve dolaylı etkilerinin 70 binden fazla insanın ölümüne yol açtığı tahmin ediliyor.
Dev Dalgalar
Yakın zamana kadar denizlerde görülen en büyük dalgaların fırtına ya da tsunami kaynaklı olduğunu sanıyordum. Yazmakta olduğum Android Adası isimli roman hakkında araştırma yaparken en büyük dalgaların okyanusların zeminindeki volkanik aktivitelerden ya da okyanusa düşen göktaşlarından kaynaklandığını öğrendim. Depremler nedeniyle oluşan tsunamiler en fazla 10 metre yüksekliğe ulaşabilen yayvan dalgalar oluşturuyorlar.
Volkanik etkilerle okyanus tabanında meydana gelen toprak kaymalarının oluşturduğu dalgaların yüksekliği ise 100 metreye ulaşabiliyor. Megatsunami olarak isimlendirilen bu dev dalgalardan biri 2015 yılında Alaska’da, Taan Fiyordu’nda görüldü. Fiyordun kıyısında oluşan toprak kayması, yaklaşık 100 metre yükseklikte dalgalar oluşturdu. Dalgalar saatte 97 km hızla fiyort boyunca ilerledi ve kıyılarda büyük hasara yol açtı.
En Büyük Depremler
Tarihte sismologların kaydettiği en şiddetli deprem 1960 yılında Şili’de, Santiago yakınlarında meydana geldi. Richter ölçeğine göre 9,5 büyüklüğündeki deprem yaklaşık 10 dakika kadar sürmüştü. Depremin oluşturduğu tsunami dalgaları ise okyanusta 10.000 km ilerleyerek Hawai kıyılarını vurmuştu. 2004 yılında Hint Okyanusu’nda, Sumatra adası yakınlarında 9,2 şiddetinde bir deprem meydana geldi. Tsunami kavramıyla acı bir biçimde tanışmamızı sağlayan deprem Dünya genelinde 12 ülkeyi etkiledi ve 184.167 kişinin ölümüne yol açtı.
Teknolojide sağlanan onca gelişmeye rağmen büyük çaplı doğal felaketleri önleyebilecek durumda değiliz. Yine de güçlü binalar inşa etmek, yerleşim yerlerini olası doğal afetleri gözeterek seçmek gibi önlemlerle kayıp sayısını azaltmak mümkün olabiliyor. Elbette en önemlisi savaşlar ve çevre tahribatı yoluyla mevcut risklere yenilerini eklememek. Bu felaketleri bizzat yaşayarak deneyimlemek yerine bilimkurgu eserleri üzerinden ellerimizde patlamış mısırlarla izleyeceğimiz bir gelecek diliyorum.
Kaynaklar:
