Bir Siberpunk Konsepti: Amerikasya

Çin merkezli elektrikli otomotiv devi BYD’nin ülkemize gelmesi, hatta üretiminin bir kısmını buraya taşıyacağı haberleri zaten yoğun olan gündemimize yeni bir tartışma ekledi. Anadolu’da bir Çin Mahallesi nasıl olur? Bu aslında biz bilimkurguseverlerin uzak olduğu bir konsept değil. Tükettiğimiz eserlerde sık sık farklı kültürlerin iç içe geçtiği dünya inşalarıyla karşılaşıyoruz. Bunlarda biri de Amerikasya. Dünyada yalnız Batı kültürünün egemen olmadığını, Asya’nın kendini çok daha fazla gösterdiğini hayal edin. Kurgusal eserlerde bunun sonucu büyük oranda Çin Mahallesi’ni hatırlatan şehirler, hatta gezegenler görülüyor. Çelik ve camdan inşa edilmesine rağmen pagoda çatılı gökdelenler, İngilizce konuşmaları bölen Çince nidalar, İtalyan mafyası için çalışan beyaz tenli ninjalar ve çok daha fazlası…

Bu dünyalar çoğu zaman Çin, Japon veya başka bir uzak doğu kültürünün Amerikan yaşam tarzıyla harmanlamasıyla oluşuyor. Bu fenomeni yüksek teknolojili bir kargo kültüne benzetebiliriz. Amerikasya’nın kurgusal zaman çizgisinde genellikle Çin veya Japonya bizim tarihimizin ya da geleceğimizin bir noktasında kültürel hegemonya kurmuş olur, ancak sanatçıların sıfırdan yarattığı dünyalar da mevcuttur. Amerikasya için oryantalizmin spekülatif kurgudaki yansımalarından biri diyebiliriz.

Eserlerinde değişik coğrafyalardan beslenmek isteyenler bazen araştırma eksikliği sebebiyle Yunan’la Roma, İspanya’yla Meksika gibi farklı kültürleri iç içe geçirir. Ancak Amerikasya’daki sentez tamamen bilinçlidir. Bu konsepti popülerleştiren, Neuromancer başta olmak üzere seksenli yılların siberpunk eserleri oldu. Çünkü o zamanlar Japon teknolojisinin dünyayı ele geçireceği düşünülüyordu. Sonraki yıllarda Amerikasya fikri biraz duraklasa da şimdilerde hızla geri dönüyor. Bunu sebeplerinden biri, Japon ve Kore medyasının Batı’da, özellikle gençler arasında inanılmaz popüler olması. Tüm o animeleri, çizgi romanları ve K-Pop çılgınlığını düşünün. Çinliler de benzer estetikte video oyunları ile büyük bir ivme yakaladılar. Zaten bir diğer sebep Çin’in ekonomik büyümesi ve etkisi. Ülkemizdeki Çin Mahallesi tartışmasının temelinde de bu var.

Başka bir Batı ülkesi değil de Amerika’nın seçilmesinin, dünyada egemen kültür olmasının dışında da sebepleri var. Okyanusya haricinde Uzak Doğu’ya en yakın Batı ülkesi, Alaska sayesinde ABD. Ayrıca Birleşik Devletler’de hızla büyüyen bir Asyalı azınlığı var. Bu insanlar özellikle Kaliforniya, New York, Washington gibi kültürel olarak en etkili bölgelerde toplanmış durumda. Bu büyümedeki en büyük sebep 1965 tarihli Göçmenlik ve Milliyet Yasası. Bu yasadan önce geldikleri ülkelere göre sınıflandırılan göçmenler, artık kendilerinin ve ailelerinin vasıflarına göre değerlendiriliyor.

Bilimkurgunun köklü tarihini düşündüğümüz zaman Amerikasya pek eski bir konsept değil. Birkaç Çin Mahallesi ve batı yakasında yeni yeni ulaşılabilir hâle gelen Japon arabalarını saymazsanız, Amerikalılar altmışlardan önce Asya kültürüne uzaylılar kadar uzaktı. Ancak aynı durum Asya’da, özellikle Japonya ve Çin’in bazı bölgelerinde geçerli değildi; Batı kültürü burada oldukça başarılı bir şekilde benimsendi, hatta bazı şehirlerin görsel yapısını etkileyecek kadar güçlü bir etki yarattı. Artık hem kurguda hem de gerçek dünyada bu estetiğin Amerika dışındaki örnekleri de giderek yaygınlaşıyor. Bunun sebeplerinden biri, özellikle Doğu Asya’daki birçok şehrin hızla ekonomik gelişim göstermesi ve bu süreçte ABD başta olmak üzere Batı’dan aldıklarını mevcut geleneksel kültürleriyle harmanlamaları. Bu durum özellikle İngilizcenin yoğun kullanıldığı yerlerde daha belirgin hâle geliyor.

Filipinler’i ele alalım. Eskiden birleşik devletler sömürgesi olan ülkenin mimarisi buna göre şekillenmiş, kent merkezleri Amerikan şehirleri gibi inşa edilmişti. Ancak son yıllarda Doğu Asya kültürlerinden de büyük ölçüde etkilenmeye başlandı. Şehir manzaraları Çin, Japon ve Kore markalarının hâkimiyetine girdi. Hatta birçok reklam panosu, logo ve kamuya açık tabela, Latin alfabesi kullanımının yaygın olmasına rağmen artık Doğu Asya yazı sistemleriyle hazırlanıyor. Benzer şekilde, İngilizcenin yaygın kullanıldığı Güneydoğu Asya ülkelerinden biri olan Singapur (her ne kadar Amerikan değil İngiliz sömürgesi olmuş olsa da) gerçek bir Amerikasya örneği. Özellikle bağımsızlığının ilk dönemlerinde Batı normlarına göre inşa edilen şehirde, İngilizce ve Latin alfabesiyle hazırlanmış tabelalar, Çince dil ve yazı sistemleriyle bir arada bulunuyor.

Son olarak birkaç örnek verelim. Değiştirilmiş Karbon gibi modern siberpunk romanlarında hâlâ Amerikasya örneklerine sıklıkla rastlamak mümkün. Ayrıca PKD’nin popüler eseri Yüksek Şatodaki Adam, genellikle Nazilerin kazandığı bir dünya olarak bilinse de kitapta Japonlar da İkinci Dünya Savaşı’nın galibidir. Amerika Birleşik Devletleri’nin yarısını işgal edip kendi kültürlerine göre şekillendirmişlerdir. Disney’in sevilen animasyonlarından Altı Süper Kahraman’ı izlediyseniz Amerikasya’yı kafanızda canlandırmanız zor olmayacaktır.

Film, animelerden esinlenerek yazılmış ve Japonya’da geçen aynı isimli Marvel çizgi romanının uyarlamasıdır, ancak hikâye San Fransisco’nun kurgusal bir versiyonuna taşınmıştır. Bu alternatif tarihte şehir 1906 depreminde tamamen yıkılmış, daha sonra Asyalı göçmenler tarafından baştan inşa edilmiştir. Kaynak materyalin yaratıcılarının batı ve doğuyu birleştirme çabaları bununla da ibaret değil. Man of Action olarak ekibin anime tekniklerini Amerikan animasyonculuğuna tanıtarak ürettiği seriler Ben 10 ve Generator Rex ülkemizde de oldukça popülerdi.

Kaynak: TV Tropes