Bilimkurgu Kulübü Bu Sitede Gelecek Var!
Bilimsel fantezi ya da fantastik bilimkurgu denince çoğunuzun aklına kimya laboratuvarında, asgari ücretle sabah 9’dan akşam 5’e kadar çalışan Herkül geliyor olabilir. Ama korkmayın bilimsel fantezi bu kadar saçma bir şey değil. Şu açıklama kabul edilebilir:
Bilimsel Fantezi (İty. Fanta-scienza), bilimkurgu sözcüğü yerine kullanılabilir. Ancak kuramsal konuları içine alması bakımından bilimkurgunun alt türü sayılması daha doğrudur. Uzay maceraları, fantastik gerçekçilik, efsaneler/mitoloji, dünyanın sonu/kıyamet, gelecek/ütopyalar, parapsikoloji gibi konularda yazılmış öyküler, romanlar, senaryolar gibi dramatize eserlerdir. (X-Bilinmeyen)
Ya da şöyle açıklanabilir:
Bilimsel fantezide öykünün akışı için bilimin bilinen yasaları veya bilimsel teoriler değişikliğe uğrar, göz ardı edilir veya açıkça reddedilir. Edgar Rice Burroughs’un Mars’ta geçen Barsoom romanları buna iyi bir örnektir. Bu alt tür günümüzde nadir olarak işlense de, 1930’lar ve 1940’larda oldukça yaygındı. (Marg Gilks ve Moira Allen, Çev. Gamze Özfırat)
Bu kapsama uygun olarak Frank Herbert’ın Dune serisi, Robert Silverberg’ün Gece Kanatları adlı eseri ve Jules Verne’ün Denizler Altında 20.000 Fersah‘ı bilimsel fanteziye örnek gösterilebilir.
Edebiyatımızda son dönemde, özellikle genç kitlenin ilgi gösterdiği Wattpad platformu bu türe yer sağlıyor olsa da bilimsel fantezi henüz basılı yayıncılığımızda boy gösteremedi. Tabii bu gösteremeyecek demek değildir. Bu alt türün adına aşina olmasak da, aslında onunla Yıldız Savaşları gibi yakından bildiğimiz yabancı eserlerde karşılaştık. Zaman içinde bilimsel fantezi türünde yerli eserler de üretilecektir.
Rob Serling‘e göre fantezi imkansızın akla yatkın kılınmasıyken, bilimkurgu akla yatmayanın mümkün hale getirilmesidir. Bilimkurgu, başlangıçta fantastik edebiyatın bir alt türü olarak görüldüğünden bilimsel fantezi adı bilimkurgu için kullanılmış, zamanla kendisi başlı başına bir tür olunca bilimkurgu adını almıştır. Bilimsel fantezi ise fantastik tarzını koruyarak bilimkurgunun alt türleri arasına girmiştir.
Farkın daha iyi anlaşılabilmesi için bilimsel fantezinin kendimce tespit ettiğim bazı özelliklerini listelemek isterim:
- Bilimsel fantezi adı üstünde, bilimkurgu ve fantastik kurgunun özelliklerini birlikte taşıyor. Bu yüzden yer yer bilimkurguya yakın dursa da fantastik kurgu ögelerini de barındırıyor. Güç kavramı, ölülerle temas gibi unsurlar Yıldız Savaşları‘nı fantastik kurgu türüne dahil etse de, ışın kılıcı ve uzay gemisi gibi araçların varlığı bu evreni bilimkurguya bağlıyor. Her iki türü harmanlaması sayesinde kendine oldukça zengin bir içerik sağlayan Yıldız Savaşları evreni, bilimsel fantezinin bu özelliğine iyi bir örnektir. Fantastik edebiyatın mitolojisinden, efsanelerinden ve halk hikayelerinden yararlanırken bilimkurgunun bilimsel gerçeklerini de kullanır.
- Kıyamet, uzay savaşları ya da fizik kurallarının yeniden yazıldığı paralel evrenler gibi bilimin ve fantezinin kolaylıkla yedirilebileceği konuları ele alır.
- Kendi fizik kurallarınızı yaratma imkanı verir. Bilimsel altyapınız güçlüyse, yarattığınız evrene has bilimsel gerçekler kurarak tümüyle özgün bir evren ortaya çıkarabilirsiniz. Tasarladığınız gezegende yerçekimi olmayabilir ve bunu açıklarken mevcut bilimsel verilerle sınırlı değilsinizdir. Dilerseniz yerçekimsizliği fantastik edebiyata yakışacak şekilde toprağın lanetli oluşuna da bağlayabilirsiniz.
Bilimsel fantezi, bir alt tür olmasına rağmen bilimkurgu ve fantastik türlerinden beslenerek öyle geniş bir kapsama ulaşır ki kendi içinde iki alt türe ayrılır.
1- Kılıç ve Gezegen Fantezisi (Sword and Planet Fantasy)
Bu alt türde çok ileri bir teknolojiye sahip olsalar bile kılıç, balta gibi basit silahlarla savaşan kahramanların gezegenlerarası maceraları işlenir. Türü en iyi temsil eden eser Edgar Rice Burroughs’un A Princess of Mars (Under the Moons of Mars-1912) romanıdır. 2012 yapımı John Carter filmi bu eserden uyarlanmıştır.
2- Yok Olan Dünya Kurgusu (Dying Earth Fiction)
Bu alt tür, evrenin yasalarının işlemez olduğu ya da Dünya’nın çeşitli sebeplerle yaşam koşullarını karşılayamaz olduğu uzak bir gelecekteki kurtuluş çabalarını işler. Kahramanların mücadelesinin sosyolojik etkenler, kaynakların tükenmesi, kozmik afetler, mutasyonlar gibi çok çeşitli sebeplere karşı olabileceği düşünüldüğünde bu alt türün kapsamının oldukça geniş olduğu görülür. Jack Vance’in The Dying Earth adlı derlemesi türe adını verecek kadar iyi bir örnektir.
Bilimsel fantezi, gerek konu bakımından gerekse eser bakımından pek çok örneği olan oldukça geniş bir alt türdür. Dolayısıyla yukarıdaki başlıklarla kısıtlamak böylesine kapsamlı bir türe haksızlık olacaktır. Fantastik kurguya bakan ayağında sahip olduğu bu iki alt türe ek olarak bilimkurguya bakan ayağına bir de mizahi bilimkurguyu eklemek isterim. Bence mizahi bilimkurgu, kendisi bir alt tür olmasının yanı sıra bilimsel fantezinin de alt türü sayılmalıdır ve Otostopçunun Galaksi Rehberi bu türe dahil edilmelidir. Kitapta geçen Ford ve Arthur’un İhtimalsizlik Alanı yüzünden penguen olması, yeri ıskalayarak yerçekimi kanununu ortadan kaldırmak gibi özellikler bilimsel fantezinin özelliği olarak düşünebilir.
Mizahi bilimkurgu, mizah ögelerinden yararlanarak bilimkurgunun sınırlarını zorlayabildiğinden, pekala bilimsel fantezinin alt türü sayılabilir. Tabii bu benim naçizane fikrimdir. Doğruluğuna karar verecek olanlar edebiyat tarihçileridir. Bu yazının amacı sadece bilimsel fantezi alt türünü bilimkurgu ve fantastik takipçilerine tanıtmaktı.
Hazırlayan: Emrecan Doğan
Düzenleyen: Sibel İnce
Kaynaklar: X-Bilinmeyen, Bilimkurgu Kulübü, Kayıp Dünya
