Bilimkurgu ile Fantastik Neden Farklı Türlerdir?

Bilimkurgu yıllar boyu birçok tartışmaya konu oldu. “Bilimkurgu kaçış edebiyatı mı?”dan tutun da Bilimkurgu Kulübü’nün Facebook sayfasında arada bir alevlenen, “Star Wars bilimkurgu mu?” tartışmasına kadar pek çok örnek verebiliriz. Kuşkusuz bu tartışmaların odağında ise bilimkurgu ve fantastik arasındaki fark ve benzerlikler var.

Neyse ki bu tartışmalar sadece ülkemizde olmuyor. Bilimkurgunun geliştiği Batı ülkelerinde de durum pek farklı değil. Söz konusu meseleden mustarip yazarlardan biri de Anna Day. Kaleme aldığı bilimkurgu romanının çalıştığı yayınevi tarafından fantastik diye pazarlanmasına içerleyip Jericho Writers sitesinde bir makaleye imza attı. Dilimize çevirip ilginize sunmaya karar verdik. İyi okumalar…

Bilimkurgu Nedir?

Çocukluğunuzda benim gibi bilim derslerine ilginizi kaybettiyseniz Google’da yapacağınız kısa bir arama, bilimin deneyler, gözlemler ve ölçümler yoluyla fiziksel ve doğal dünyanın incelenmesi olduğunu size hatırlatacaktır. Yani bilimkurgu türü tam da kulağa geldiği gibi, bilimsel ilkeler ve teorilerden türetilmiş kurgulardır. Hikâye anlatımının doğa ve fizik yasalarıyla örülmesi… Bilimkurgu, en azından bilimsel ilerlemeyle mümkün olan senaryoları araştırır ve bunları daha da ilişkilendirilebilir ve korkutucu hâle getirir. Bilime karşı duyarsız biri (benim gibi) için bile bayat bir şeyi harika ve ilgi çekici kılar; bilimi duygulara, insanlığa, hayal gücüne ve etik ikilemlere bağlar. Öğrenciyken bilimden hoşlanmazdım ama sırt çantam Asimov ve Orwell gibi yazarların bilimkurgu romanlarıyla doluydu.

Bilimkurgu, zaman veya uzay yolculuğu gibi gelişmiş teknolojileri ve/veya toplumun büyük adaletsizliklerle veya acılarla karşılaştığı distopik bir ortamı benimseme ve anlatma eğilimindedir. Bu bilimkurgu unsurları, okuyucuların önemli, genellikle korkutucu, etik veya teorik soruları koltuklarının güvenliğinden ve rahatlığından keşfetmelerine olanak tanır. Örneğin, geçmişi değiştirme yeteneği insanlara yardımcı mı olacak yoksa zarar mı verecek? Erken uyarı işaretlerini nasıl tespit edebilir ve toplumumuzun kadın haklarını tamamen göz ardı etmesini nasıl engelleyebiliriz? Bilimsel gelişme bu dünyada ve ötesinde iyiye ve kötüye nasıl yardımcı olabilir?

Fantastik Nedir?

Bilimkurgudan farklı olarak fantastik, imkânsızla ilgilenir. Büyü ve doğaüstü aklınıza gelmeli. Bu nedenle, bilim ve doğa yasalarından ziyade hayal gücüne sıkı sıkıya bağlıdır. Fantastiğin temel unsurları efsanevi yaratıklar, büyülü dünyalar ve doğaüstüdür. Bu unsurlar gerçek dünyadan o kadar farklıdır ki, okuyucunun sıradanlıktan tamamen kaçmasına olanak tanır. Ayrıca, çocukların gelişimine fayda sağladığı kanıtlanan hayal gücünü de harekete geçirir. Yetişkinler olarak, hayal gücüne dayalı oyunlardan ve fantastik dünyalardan uzaklaşma eğilimindeyiz ve topluma uyum sağladıkça, hayallerimiz ve yaratıcılığımız da bu uyuma dâhil olabilir. Fantastik romanlar, her şeyin mümkün olduğu bu özgürleştirici, eğlenceli ve yaratıcı duruma geri dönmemizi sağlar.

Kapsamlı dünya inşası, fantastiğin bir diğer hayati unsurudur ve yazarlar genellikle tamamen yeni tarih, dil, din ve kültürler yaratır. Örneğin, yakında yayımlanacak genç yetişkin fantastik romanım için yeni bir din tasarladım ve işi bir el kitabı yazmaya kadar vardırdım. Dünya inşa etmek imkânsızı inandırıcı kılar, yazar ve nihayetinde okuyucu için derinlemesine sürükleyici bir deneyimle sonuçlanır. Fantastik edebiyatın Alacakaranlık ve Yüzüklerin Efendisi gibi büyük hayran kitlelerini peşinden sürükleyen eserlere sahip olmasının bir nedeni var. Sadece yetişkinlerin hayal gücüne dayalı oyunlarına ilham vermekle kalmıyor, aynı zamanda hayal edilen dünyaların kulüpler, hayran kurguları ve hayran çizimleri aracılığıyla keşfedilmesini de teşvik ediyor.

Fantastik ve Bilimkurgu

Fantastik ve bilimkurgu arasındaki temel fark, fantezinin imkânsızla, bilimkurgunun ise mümkün olanla ilgilenmesidir. Fantastik, hayal gücü âlemindeki büyü ve canavarları içerir, bilimkurgu bilimsel ilkelere dayanır. Her iki türün de içsel tutarlılığa ve mantığa ihtiyacı vardır, ancak fantastikte yazar kuralları yaratırken, bilimkurguda kuralları doğa ve fizik belirler. Bu farklılıklara rağmen önemli bir örtüşme hâlâ vardır. Hem bilimkurgu hem de fantastik, bizimkinden farklı dünyalar hayal eder ve her ikisi de varsayımsal olanla ilgilenir. Gerçekten de benzerlikler o kadar belirgindir ki, her iki türü harmanlayan ve bilimsel fantezi olarak anılan ayrı bir tür bile ortaya çıkmıştır. Bunun harika bir örneği de hiç kuşkusuz Star Wars‘tur. Mekân uzaydır, ancak güç büyülüdür.

Bir diğer önemli benzerlik ise dış dünyanın hayal edilen unsurlarının, kahramanın iç çatışmalarını ve hedeflerini artırmasıdır. Örneğin, fantastik romanım olan Antigua de Fortune of the High Seas‘te, ana karakter doğaüstü deniz yaratıkları ile insanlık arasındaki uçurumu iyileştirmek için büyülü güçlerini öğrenmek zorunda kalır. Özünde karakter gelişimi basittir: Kendin ol, kendini keşfet. Bu farklılıkları anlamak, yazarların kitaplarını belirli kitlelere göre uyarlamasını sağlar, böylece satışları ve okuyucunun keyfini artırır. Bu, pazarlama sırasında özellikle önemli hâle gelir ve kitabınızın hedef kitleye ulaşmasını sağlar. Gerçekten de sınıflandırma, ilk romanımda olduğu gibi yayıncının hangi pazarın daha canlı veya hikâyeye daha uygun olduğunu düşünmesiyle erken safhada kararlaştırılabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Fantastik ve Bilimkurgu Nasıl Benzerdir?

Hem fantastik hem de bilimkurgu, bizimkinden farklı dünyalar hayal eder ve “ya eğer?” sorularıyla ilgilenir. Bu nedenle, her ikisi de okuyucuyu açık fikirli olmaya teşvik eder. Belki de bu nedenle her iki tür de daha geniş etik, felsefi ve duygusal temaları keşfetmede özellikle iyidir. Her iki tür de genellikle mevcut tarihi veya kültürü yeni ve hayali öğelerle harmanlar ve ayrıca türün dışsal öğelerini, -canavarlar veya teknoloji olsun- kahramanın bahislerini ve iç çatışmasını artırmak için kullanır.

Bilimkurgu da Fantastik Olabilir mi?

Bilimkurgu eserleri, en azından başlangıçta büyülü veya doğaüstü gibi görünen öğeler içerebilir. Hikâyenin ilerleyen kısımlarında ise işlerin göründüğü gibi olmadığı, “büyü” ya da “sihir” dediğimiz şeylerin gelişmiş bir teknolojiye dayandığı anlaşılabilir. Aynı şekilde, fantastik eserler de bilimsel öğeler barındırabilir. Örneğin, Yüzüklerin Efendisi serisinde günümüz bilimiyle uyumlu pek çok unsur da vardır. Bazen sınıflandırma pazarlama aşamasında gerçekleşebilir; bu karar yayımlanma anında türün popülerliğine göre de verilebilir.

Bilimkurgu Büyülü Olabilir mi?

Sert bilimkurguda büyü sistemleri bulmanız pek olası olmasa da, hafif bilimkurgu ve diğer bilimkurgu türlerinde “bir çeşit büyü” bulunabilir. Uzayda geçen, genetik mühendisliği araştıran ve askeri bilimkurgu öğeleri içeren Avatar‘ı düşünün; ancak aynı zamanda Na’vi’lerin ruhsal inanç sisteminin merkezinde yer alan bir ruh ağacı da vardır. Ayrıca, doğaüstü güçler bilimden ya da teknolojiden kaynaklanabilir veya teknolojiyi etkileyebilir; bazen teknomansi veya teknomagik olarak bilinir. Bunun bir örneği, doğaüstü güçlerin sosyal medyayı ele geçirdiği Jason Arnopp’un The Last Days of Jack Sparks‘ıdır.

Sonuç

Her iki türün de büyük avantajları vardır. Bilimkurgu akla, mantığa ve bilime makul olanı irdeler. Bu da işlediği konuları daha da korkutucu hâle getirir. Sonuçta günün birinde gerçekleşme ihtimali olan bir şey, gerçekleşme ihtimali olmayan bir şeye nazaran daha korkutucu ve tedirgin edicidir. Fantastik ise mevcut gerçekliğin ötesine taşar ve kendine yeni bir büyülü gerçeklik yaratır. Bu yaratılan yeni gerçeklik çoğu zaman imkânsızdır ve tamamen hayal gücüne dayalıdır.

Türler arasındaki farklılıkları ve benzerlikleri anlamak önemli olsa da, en önemli şey hikâyeniz için işe yarayan ve kendi hayal gücünüzü harekete geçiren şeyi yazmaktır. Artık bu harika türler arasındaki farklılıkları ve benzerlikleri anladığınıza göre, yaratıcılığınızı serbest bırakabilir ve hayal gücünüzü özgürleştirebilirsiniz.

Kaynak:

• Anna Day, Science Fiction Vs Fantasy: A Speculative Fiction Comparison, Jericho Writers | Arşiv Bağlantısı