Bilimkurgu Kulübü Bu Sitede Gelecek Var!
2018 çıkışlı bilimkurgu filmi “Ready Player One”, birçok teknoloji şirketi tarafından internetin bir sonraki büyük adımı olarak nitelendirilen şeye bir ön izleme sunuyordu. Ernest Cline‘ın 2011 tarihli romanından uyarlanan filmin yetim genç kahramanı, göz kamaştırıcı bir sanal gerçeklik fantezisine dalarak gerçek dünyanın kasvetinden ve varlığından kaçıyordu. Kahramanımız, bir çift VR gözlüğünü andıran aletler takıyor ve “OASIS” olarak adlandırılan üç boyutlu bir sanal evrene dalıyordu. Fragmanda anakarakter, “İnsanlar yapabilecekleri her şey için OASIS’e geliyorlar, ancak olabilecekleri her şey için kalıyorlar,” diyordu.
Bilimkurgudan ilham alan bir grup teknoloji CEO’su, bir gün hepimizin tıpkı filmdeki karakterler gibi oyunlar, maceralar, alışveriş ve uhrevi tekliflerle dolu etkileşimli bir sanal gerçeklik dünyasında takılacağımızı söylüyor. Buna da “OASIS” yerine “metaverse” diyorlar. Metaverse, günümüzün sanal gerçekliğinden farklı. Bunun yerine metaverse, artırılmış ve sanal gerçekliği birbirine bağlayan ve avatarların bir etkinlikten diğerine sorunsuz bir şekilde atlamasını sağlayan devasa bir ortak siber uzay olacak.
Rakiplerle işbirliği yapmaya meyilli olmayan teknoloji devleri arasında standardizasyon ve işbirliği gerektirecek büyük bir girişim olmasına rağmen, pek çok kişi metaverse devriminin kapıda olduğunu belirtiyor. Hatta Mark Zuckerberg, Temmuz ayındaki bir toplantıda Facebook‘un bir “metaverse şirketi” olarak bilinmesi gerektiğini ve hedeflerinin de yeni kullanıcıları ucuz cihazlarla cezbederek bu sanal dünyayı doldurmak olduğunu söyledi. Sonunda Zuckerberg, bu sağlam kullanıcı tabanının reklam için bir nimet olacağını ima etti. Özellikle metaverse içindeki “yüz milyonlarca insana” ve onlarla buluşacak “dijital ekonominin büyüklüğüne” dikkat çekmesi önemli.
Facebook, son haftalarda bu vizyona daha da yaklaşarak uzaktan çalışanlar için bir sanal gerçeklik çalışma alanı ortaya çıkardı. Şirket ayrıca, kullanıcının gözlerini yansıtan akıllı bir bileklik ve VR gözlüğü üzerinde çalışıyor. Şirket bu çabaya milyarlarca dolar yatırım yapıyor. Ancak Facebook, metaverse’e yoğun şekilde yatırım yapan tek şirket değil. Mayıs ayında Microsoft, şirketlerin “bugün metaverse uygulamaları” geliştirmeye başlamasına yardımcı olmak için bir dizi yapay zeka ve karma gerçeklik aracıyla “benzersiz bir şekilde konumlandırıldığını” söyledi. Fortnite’ın sahibi Epic Games de dâhil olmak üzere bir dizi oyun şirketi, bir metaverse için simülasyon yazılımı ve VR hizmetleri yayımladı.
Metaverse Nedir?
Terim ilk kez, yazar Neal Stephenson tarafından 1992’de yayımlanan “Snow Crash” adlı distopik romanda kullanılmıştır. Metaverse, içinde insanların avatarlar olarak etkileşime girdiği sürükleyici bir dijital ortamı ifade eder. “Meta” ön eki “ötesi” anlamına gelir ve “verse” de “evren“i belirtir. Teknoloji şirketleri, İnternet’ten sonra gelecek olan devrimi tanımlamak için bu kelimeyi kullanıyor. Bunu internette bir şeylere bakmak yerine, bedenlenmiş bir internet olarak düşünebilirsiniz. Bu dijital alan cihazlarla sınırlı olmayacak. Avatarlar, insanların fiziksel dünyada hareket ettiklerine benzer şekilde siber uzayda dolaşabilecek ve kullanıcıların, aynı odadaymış gibi gezegenin diğer tarafındaki başkalarıyla etkileşime girmesine izin verebilecek.
Ancak sağlam bir sanal evren için herkesin VR kulaklıkları istemesi ve satın alması gerekebilir. Teknolojinin, daha fazla insanın ilgisini çekecek kadar şık, minimal ve sorunsuz çalışacak kadar da sofistike olması gerekiyor. Bu henüz gerçekleştirilemedi. Facebook’un Oculus Quest 2’si gibi çevik kablosuz gözlükler görüntü kalitesinden etkilenirken, HTC Vive Pro 2 gibi hacimli VR gözlükleri kablolarıyla daha fazla bilgi işlem gücü sağlıyor. Facebook’un Oculus Quest 2’si 299 dolarla en uygun fiyatlılar arasında yer alırken, HTC Vive Pro 2 seti 799 dolar artı kontrolör maliyetinden başlıyor.
Metaverse Nasıl Çalışır?
Teoride, İnternet’te oturum açmaya benzer şekilde metaverse’te oturum açarsınız. İçeriği görüntülemek için bir ekran değil, yalnızca başa takılan bir ekran kullanırsınız ve nesneleri yakalamak için Facebook’un bilekliği gibi bir hareket izleme cihazından yararlanırsınız. Tam bir evren olabilmesi için, nasıl ki internetin bir sahibi yoksa metaverse’ün de bir sahibi olmayacak. Ancak şirketler, tıpkı bir avuç büyük teknoloji şirketinin bugün çevrimiçi içeriğe hakim olması gibi, metaverse’ün ilgili köşelerini tekelleştirmeye çalışabilir. Firmalar bunu, abonelik hizmetleri, alışveriş sepetleri ve reklam yoluyla uygulamalardan para kazandıklarına benzer şekilde yapabilirler.
Öncü teknoloji şirketi Blank XR‘nin kurucusu Denise White, “Kesinlikle güçlü oyuncular olacak,” diyor. “Yeni AR gözlüklerinizi takabildiğinizde ve aniden bu hologramların dünyada dolaştığını gördüğünüzde, o zaman anlayacaksınız, artık metaverse’ün içindesiniz.”
Farklı şirketler tarafından sunulan bu kadar çok cihazla, tek bir avatarın aralarında nasıl hareket edebileceği belirsiz. Bir teori, metaverse’ün web tarayıcılar gibi çalışacak olması. Bir görüntülü sohbet platformu olan Topia‘nın CEO’su Daniel Liebeskind, akıllı telefonunuzdaki web siteleri arasında geçiş yapabilmeniz gibi, avatarınızın da çapraz uyumlu ve kapsayıcı olacak şekilde oluşturulmuş platformlar arasında geçiş yapabileceğini söylüyor. Liebeskind, “Metaverse, hepsi birlikte güzelce oynamayı başaran ön yüz ve arka yüz teknolojileri topluluğu olmalıdır,” diyor.
Güçlü Oyuncuları Kimler?
Birkaç büyük teknoloji şirketi metaverse’ün peşinde koşuyor. Facebook, bu metaverse vizyonunu göz önünde bulundurarak 2014 yılında Oculus’u satın aldı. Zuckerberg o sırada yaptığı açıklamada, sosyal paylaşım sitesinin “yarının platformlarına hazırlandığını” söyledi. Daha yakın zamanlarda, Facebook yeni 3 boyutlu sosyal alanı inşa etmek için yeni bir ürün grubu başlattı ve çeşitli hizmetleri bir araya getirmek için bir “bağ dokusu” çağrısında bulundu.
Mayıs ayında, Microsoft CEO’su Satya Nadella, şirketin bir “kurumsal metaverse” inşa etmeye çalıştığını söyledi. Bir ay önce Epic Games, metaverse planlarına harcamak için 1 milyar dolar bütçe ayırdığını açıkladı. Bilgi işlem devi Nvidia ve oyun platformu Roblox da bu alanda çalışıyor. Geçen yıl Spatial, avatarların bir kullanıcının gerçek dünya ortamında görünmesini sağlayan ücretsiz bir AR uygulaması yayımladı. Bu arada Snapchat yıllardır bu yönde ilerliyor ve dünyayı dijital içerikle kaplayan özel avatarlar ve filtreler sunuyor. Apple‘ın ayrıca uzun zamandır AR hedefleri var. Magic Leap, 2011 yılında artırılmış gerçeklik uygulamasını piyasaya sürdüğünde, uzaya dikkat çeken ilk şirketlerden biriydi. Bugün web sitesine göre, çoğunlukla işletmelere satış yapıyor. Ancak dijital bir dünya, insanların görmesi ve etkileşim kurması için çok sayıda içerik, araç ve yer gerektireceğinden, yeni başlayanlar için hâlâ vakit var.
Metaverse Gerçek Olacak mı?
Henüz net değil. Teknolojik gelişmeler, son yıllarda VR cihazlarını daha hafif ve daha uygun fiyatlı hâle getirirken, cihazlar öncelikle niş bir grup – oyuncular – tarafından kullanılıyor ve başından beri de öyle. Ve çoğu oyuncunun hâlâ bir VR sistemi yok. Entertainment Software Association‘ın rakamlarına göre, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 169 milyon oyuncunun sadece yüzde 29’u bir VR sistemine sahip.
Girişim sermayesi şirketi Andreessen Horowitz‘in teknoloji analisti ve eski ortağı Benedict Evans, “Şu anda VR, oyun konsollarının bir alt kümesi olarak sıkışmış durumda ve bundan kurtulacağı açık değil,” diyor. “Yüz milyonlarca insan var ama bu bile yeterli değil. Yani bu evrensel bir deneyim olmaktan hâlâ uzak.”
Peki Şirketler Bunu Neden İstiyor?
Kime sorduğunuza bağlı. VR şirketleri, zaten sosyal medyaya takıntılı olan tüketicilerin etkileşimde bulunmak ve dijital beğenileri çekmek için yeni bir yer istemesinin sadece an meselesi olduğunu söylüyor. Bir metaverse, fotoğraf filtrelerinden ve video düzenleme araçlarından bıkmış insanların tamamen yeni kişilikleri dijital olarak somutlaştırmalarına ve yaratıcılıklarını veya finansal durumlarını avatarlar aracılığıyla göstermelerine izin verebilir. Ayrıca gençleri internette daha fazla zaman geçirmeye yönlendirebilir. Facebook yıllardır misyonunu, ister sanal gerçeklik, ister sosyal ağ uygulamasındaki gruplar veya ticaret işi aracılığıyla olsun, insanları çevrimiçi olarak birbirine bağlamak olarak tanımladı. Zuckerberg, metaverse’ün şirketin doğal evriminin bir parçası olduğunu ve insanların sanal gerçeklik, artırılmış gerçeklik, kişisel bilgisayarlar ve geleneksel akıllı telefonlar arasında hareket etmesine izin verdiğini savunuyor.
Daha günahkar bir yoruma göreyse, yaygın olarak kullanılan bir VR cihazı, Facebook’un çekim yapmasına izin vererek sosyal medya şirketinin gizlilik anlaşmalarını çiğnemesine, Apple, Google vs. tarafından alınan uygulama mağazası ücretlerini atlatmasına olanak tanıyabilir. Bir web kamerası VR şirketi olan Dreamcam‘in ürün sorumlusu Nikita Anufriev, “Bu iş onlara, Apple Store veya Google Play Store’da yapamayacakları her şeyi yapmalarına izin verecek,” diyor. Ayrıca Facebook ve diğer şirketlere yeni bir gelir akışı da sağlayacak. VR için 3 boyutlu modeller yaratan QReal‘in genel müdürü Mike Cadoux, “Evrensel bir cihaz veya AR gözlüğü oluşturabiliyorsanız, herkesin varlık satın almak zorunda kaldığı bir platforma da sahip olursunuz,” vurgusunda bulunuyor.
Diğer firmalar muhtemelen metaverse vizyonuna yatırım yapıyor çünkü geride kalma riskini almak istemiyor, bazıları ise olasılıkların ne olduğunu görmek için deney yapıyor. “Bir bilimkurgu romanında yaşamayı arzulayan hepimizin içindeki küçük çocuk, hayatın bir oyun gibi eğlenceli olmasını istiyor,” diyor sanal bir etkinlik platformu olan Nowhere‘in kurucusu Jon Morris ve ekliyor: “Ve bunu internetten daha iyi yapacak araçlar henüz yok.”
