Tommaso Campanella’nın Güneş Ülkesi

Güneş Ülkesi, yıllarını hapishanede geçirmiş ve defalarca işkenceye maruz kalmış İtalyan filozof Tommaso Campanella’nın, yaşadığı dönemin devlet yapısı ve toplum düzeninden memnuniyetsizliği üzerine kaleme aldığı bir ütopya. Kitapta, her ütopyada olduğu gibi, kendi dönemine yöneltilmiş eleştirilerin yanı sıra yeni bir devlet sistemi ve toplum düzeni için öneriler de yer alıyor.

Güneş ülkesi, son derece katı bir şekilde belirlenmiş geometrik bir şehir planı ve mimariye sahiptir. İç içe geçmiş yedi çemberden ve merkezinde bir manastırdan müteşekkil bu kentin düşmanlarca ele geçirilmesi Campanella’ya göre imkansız gibidir. Her bir çember içerisindeki bölgeyi diğerinden ayıran surlarda bilimi öğreten resimler yer alır. Yurttaşlar böylelikle öğrenmeleri gerekenleri etraflarında sürekli görerek, o bilgilere maruz kalarak öğrenirler. Güneş ülkesi bilime ve teknolojiye çok değer verir. Sürekli gözlem ve deneyler yapılır ve doğa ve diğer toplumlar birer araştırma alanı olarak incelenir. Özel mülkiyet, bencilliğin nedeni sayıldığı için ortak mülkiyet sistemi yürürlüktedir. Bu noktada Campanella bazı sorunları çözmeden bırakır. Bölüşümü yapacak olanlar resmi görevlilerdir. Peki ya resmi görevliler adil davranmazsa? Nihai karar mercii metafizikus ya da diğer adıyla Hoh’tur. Hoh, Güneş Ülkesi’nin hem siyasi, hem de manevi lideridir. Öyleyse Güneş Ülkesi’nin bir çeşit monarşi olduğu söylenebilir. Peki bir Hoh adil olsa bile, öldükten sonra yerine geçen bir başkasının adil olmasını kim temin edecektir? Buralar belirsiz.

Güneş Ülkesi’nde hukukun üstünlüğü esastır. Bu nedenle düello gibi yöntemlere izin verilmez. Düello hem mahkemenin hukuki otoritesini zedelemekte, hem de haklı olanın ölme ihtimalini içermektedir. Buradan Campanella’nın, hukuk sistemi varken insanların kan davası, intikam ve benzeri “aramızda halledelim” tarzı yaklaşımlarına karşı durduğu anlaşılıyor. Önemli olan haklının kazanmasıdır ve bu ancak mahkemeler yoluyla sağlanabilir.

Satır aralarında yalnızlığın çok da kötü bir şey olmadığını, hatta yer yer gerekli olduğunu hissettiriyor bize Campanella: “Yaşadıkları yalnızlıkları sayesinde harika şeyler yapmakla kalmayıp, bilimlerle derinlemesine ilgilenirler.” (s. 90) Yine de zekaya ve zamana sahip olmak bir insan için tek başına yeterli değildir. Bu noktada irade devreye girer. İnsan istediği kadar zeki olsun o zekasını kullanmadığı sürece, istediği kadar zamanı olsun o zamanı boşa geçirdiği sürece, bir amacı olmadığı ve iradi kararlarla, kararlılıkla o amaca doğru tüm potansiyelini harekete geçirmediği sürece yeteneklerini ziyan eder.

Campanella, yaşadığı toplumda egemen olan mukadderatçı anlayıştan son derece hoşnutsuzdur. Kadere karşı özgür iradeyi savunur ve özgür iradeye aşağıdaki şu sözlerle methiyeler düzer:

“Güneş kentlilerin, insanın özgür iradesine inandıklarına değinmem gerek; yüce bir filozof [burada Campanella kendi yaşadıklarına göndermede bulunuyor], bir kez susmaya karar vermiş olduğu için, düşmanlarınca, ağzından tek bir laf olsun almak ve onu en ufak bir itirafa bile zorlamak mümkün olmaksızın kırk saat boyunca korkunç işkencelerden geçirebiliyorsa; bu durumda yıldızların bizleri, irademize aykırı eylem yapma ve davranmaya sürükleyemeyecekleri açıkça bellidir, çünkü bu yıldızlar (gezegenler, burçlar), bize, yeryüzündeki şeylerden çok daha uzaktadır; bu nedenle de dünyadaki şeyler, üzerimizde, onlardan çok daha güçlü etkiler yaparlar.” (s. 112)

Hazırlayan: Tamer Ertangil