Philip K. Dick’ten Zaman Yolculuğu: Dr. Gelecek

Romanlarında açık ve anlaşılır olmaktansa; kapalı, muğlak ve zor anlaşılır olmayı seçen ve bunu bilimkurgunun ayırt edici bir niteliğiymiş gibi ileri süren Amerikalı yazar Philip K. Dick, Türkiyeli okur için yeni bir yazar değil. Türkiyeli okur onu, kurgusu karmaşık ama roman yapısı sağlam eseri “Solar Lottery” (1955) ile yetmişli yılların başlarında tanıdı. “Çağlayan Yayınevi’nin “Yeni Dünyalarda” di­zisinden sonra, Türk çeviri bilimkurgu edebiyatının ikinci büyük dizisi “Okat Bilimkurgu”, Dick’in “Uzayda Suikast” adıyla yayınlanan bu romanıyla başladı. Yazarın adı geçen dizide onbirinci kitap olarak yayınlanan bir romanı daha vardır. Orijinal adı “The World Jones Made” olan ve insanlığın gelecekte yıldızlara açı­larak, orada koloniler kurma yolundaki cüretli girişimlerini anlatan bu roman da “Yaratılan Dünya” (1971) adıyla dizide yer almıştır. Her iki çeviri de profesyonel bir tavırla yapılmış, ama edebi bakımdan pek de başarılı olma­yan çevirilerdir.

Bundan sonra uzunca bir sü­re çeviri bilimkurgu edebiyatımızda Philip K. Dick’in adına rastlayamıyoruz. Örneğin yirmibeş ciltlik bir seriden oluşan “Baskan Kurgu-Bilim” çevirilerinin arasında, türdeşleri; John Brunner ve Ray Bradbury bulunmasına rağmen, Philip K. Dick bir romanıyla dahi olsun yer almamıştır. Philip K. Dick’e dönüş; “Kavram Yayınları Bilimkurgu Dizisi”nin yedinci kitabı olarak yayınlanan ünlü “Bıçak Sırtı – Do Androids Dream of Electric Sheep” (1996) ile yeniden başladı. Daha sonra “Metis Yayınları” tarafından piyasaya sürülen bilimkurgu serisinde, Philip K. Dick’in dört kitabına yer verildi. Bunlar: “Eye in the Sky – Gökteki Göz”,  “Vulcan’s Hammer – Vulcan’ın Çekici“, “The Man in the High CastleYüksek Şatodaki Adam” ve “Clans of the Alphane Moon Alfa Ayının Kabileleri” isimli romanlardır. Günümüzde ise Altıkırkbeş Yayınları tarafından yazarın pek çok eseri dilimize kazandırılmış durumdadır.

p01h83bx

Dr. GelecekDr. Futurity”, Amerikan bilimkurgu edebiyatında zaman paradokslarıyla ilgili olarak yazılmış birkaç önemli romandan biridir. Isaac Asimov ile John Brunner’ın daha önce özellikle üzerinde durdukları: “zaman yolculukları yapmak suretiyle geçmişi denetleme” teması, bu ro­manda başka bir perspektiften ele alınır. Ancak, gerek yapıtın doğru bir biçimde dilimize aktarılmamış olması ve gerekse yayından önce özenli bir redaksiyondan geçirilmemiş bulunması, zaten soyut ve karmaşık bir problem olan “zaman paradoksları” konusunu daha da anlaşılmaz kılıyor. Asimov: “The End of Eternity Sonsuzluğun Sonu” eserinde, John Brunner de henüz dilimize çevrilmemiş olan: “Times Without Number”da (1962), resmi kurumlar halinde örgütlenmiş “Zaman Yolculukları Bürosu” elemanlarının, zaman içinde yolculuklar yaparak tarihi denetim altında tutma çabalarını dile getirirler. Daha sonraları başka yazarlar tarafından speküle edilerek yaygınlaştırılan bu tür; bilimkurgu romanlarında, maddi ya da siyasi çıkarlar için tarihi al­tüst eden yasadışı grup ve kişilerle sürekli mücadele eden “zaman polisleri”nin serüvenleri anlatılır.

“Dr. Gelecek”, tanımını yapmaya çalıştığımız bu romanlar arasında, zaman paradoksları konusunda bilimkurgu edebiyatına getirdiği spekülatif görüşleri hızlı ve hareketli bir roman atmosferi içinde yansıtmasıyla dik­katleri çeker. Philip K. Dick, meslekdaşları: Ursula K. LeGuin, Fredric Brown ve Andre Norton gibi, romanlarında bir paradoksu temel alıp ko­nuyu entellektüel tuzaklarla bu paradoks üzerinde yükseltmeyi seven yazarlardandır. Bu yüzden dikkatle izlenmezlerse bu romanlarda soyut paradoksların düşünce labirentine düşerek, yitip gitme tehlikesi vardır. Nite­kim çevirmenler zaman zaman bu labirente düşerek çeviri diye garabet örneği birtakım ürünler ortaya koymuşlardır.

032572

“Dr. Gelecek”in başlangıcı azıcık Asimov’un “Pebble in the SkyZamandan Kaçış”ını anımsatıyorsa da, roman kuruluş itibarıyla bir hayli farklıdır. Ancak sözünü ettiğimiz her iki romanda da bilimkurgu edebiyatında “pa­ralel evrenler” temasını ilk kez işleyen Fredric Brown’ın “What Mad Universe”inde olduğu gibi, (Bu roman ‘Hücum’ adıyla 1955’te dilimize akta­rıldı) dıştan gelen belirli bir enerjinin etkisiyle ve raslantısal olarak zaman ve mekânın değişmesi söz konusudur. “Dr. Gelecek”in kahramanı, daha doğru bir deyişle Dr. Gelecek’in kendisi Dr. Jim Parsons, ‘bilinçli bir bi­çimde gelecekten kendisine yönlendirilen bu tür bir enerjiyle, San Francisco’nun büyük karayollarından biri üzerinde arabasıyla giderken ansızın zaman kaymasına uğrar. Burada ilginç ve yeni olan, Dick’in kahramanını bizim zamanımızdan değil, gelecekteki bir zamandan alarak daha ileri bir zamana taşımasıdır. Oysa, Philip K. Dick’e gelinceye kadar bu tür romanlarda, kahramanlar zamanımızdan hareketle gelecekteki belli bir tari­he gönderilirlerdi. Buna bir bakıma “H. G. Wells geleneği” de denebilir. An­cak Andre Norton’ın 1956 basımlı “The Crossroads of Time”ını bu yargı­mızın dışında tutmamız gerekir. Bu roman “paralel evrenler” temasını “zaman yolculukları” ile bir arada ele alan ilk yapıttır.

Dr. Parsons’un özel olarak görevlendirilmek amacıyla bağlı bulunduğu zamandan koparılarak gelecekte belli bir zamana çekilmesi, zamanda çok karışık paradokslara yol açar. “Dr. Gelecek”, her yetişkin bilimkurgu romanda da görebileceğimiz gibi; yapısında yepyeni siyasal, sosyal ve kültürel öneriler taşıyor. Roman hızlı ve hareketli bir tempo içinde linguistik problemlerle, siyasal ve tıbbi bir yığın tematiği de içererek “zaman sorunsalı” merkezi çevrelerinde dolanır. Philip K. Dick, “Dr Gelecek”te bir bakıma “determinist” kuramla “fatalist” kuramı bir bilimkurgu romanı ya­pısı içinde karşı karşıya getirmiş ve bunları tartışmıştır. Dr. Jim Parsons, geçmişe yolculuk yapıp da küçük ana nesnel bir tarihsel olayı etkilemeye kalkıştığı zaman, bunu önce (bir bakıma) olası, sonra da olanaksız olduğunu görerek; “gerekircilik” ve “kadercilik” kavramlarının her ikisinin de yürürlükte olduğunu düşünür. Öte yandan Dick, “geçmiş”, “şimdiki zaman” ve “gelecek” kavramlarının, bazı durumlarda ayrı ayrı, bazı durularda da bir bütünlük gösterdiği tezinden yanadır. Bu bakımdan Dr. Parsons ile U. K. Le Guin’in “Mülksüzler”deki kahramanı Dr. Şevak aynı “birleşik zaman teorisi” çevresinde birleşir görünürler.

tumblr_mbcf5mAPqX1r8vm7ho1_1280

1974’de Fransa’da “Le Voyageur L’lnconnu Bilinmeyen Gezgin” adıyla yayınlanan “Dr. Futurity”nin adı üzerinde de biraz durmamız gerekiyor. Bilindiği gibi her nekadar büyük sözlükler “futurity” sözcüğünü “future” imiş gibi çeviriyorlarsa da, bu kavramı Türkçe’de bütünüyle karşılayabilecek bir sözcük yoktur. “Futurity”, tıpkı “eternity”, “infinity” ve “electricity” sözcükleri gibi, bir bütünlük ve bir şümûllülük gösterir. İsmin sonuna eklenen “ity” takısı, (İspanyolca’da bu takı ‘dad’tır) o ismin yansıttığı anlamla ilişkili bütün yan ve ikinci derecedeki konuları kapsar. Tıpkı bizim Osmanlı Türkçesi’ndeki “muhakeme” ve “muhakemât” arasındaki ayrım gibi. Eğer “futurity” terimini tam ve eksiksiz açıklamaya kalkışırsak onun hakkında şunları söylememiz gerekir: Gelecek ve gelecekle ilgili her türlü kuramsal ve pratik konular… Ancak iş bununla bitmiyor. Dick, ‘Dr. Future” yerine “Dr. Futurity” demekle bizleri “futurity”nin ikinci derecedeki anlamıyla; hem H.G. Wells’in “Things to Come” adil yanıtına, hem de genel anlamda bilimkurgu edebiyatına göndermeler yapıyor.

‘Dr. Futurity”, tipik bir Philip K. Dick romanı… Bilimkurgunun zaman paradoksları bölümüyle ilgilenen meraklılar tarafından mutlaka sunması gereken bir orman. Gönül isterdi ki, bu romanı dilimize kazandırmak için günlerini harcayan çevirmen, beş on dakikasını da yukarıda açıklamaya çalıştığımız konulara ayırabilmiş olsun.

Yazan: Zühtü Bayar

Yazar: Konuk Yazar

Bu içerik bir konuk yazar tarafından üretilmiştir. Siz de sitemizin konuk yazarlarından biri olabilirsiniz. Yapmanız gereken tek şey, kaleme aldığınız bilimkurgu temalı makale ve öykülerinizi bilimkurgukulubu@gmail.com adresine göndermek. Editör onayından geçen yazılarınız burada yayımlanıp binlerce okurun beğenisine sunulacaktır. Gelin bu arşivi birlikte büyütelim...

İlginizi Çekebilir

interstellar kapak

Interstellar’da Gördüğümüz 14 Şeye Bilimsel Bir Bakış

Interstellar (Yıldızlararası) filminin bilim danışmanı ve yapımcısı olan Kip Thorne, filmin senaryosundaki bazı noktaları açıklayan …

Bir Cevap Yazın

Bilimkurgu Kulübü sitesinden daha fazla şey keşfedin

Okumaya devam etmek ve tüm arşive erişim kazanmak için hemen abone olun.

Okumaya devam et