Orta Çağ’ın Bilimkurgusu Nasıl Bir Şeydi?

Bilimkurgu (BK), tereddüt edilmeden modern zaman edebiyatıymış gibi görünebilir, ama aslında bu tür yüzlerce yıl eskidir. Örneğin, 12. yüzyıl Suffolk’unda ortaya çıkan ve hiç kimsenin anlayamayacağı bir dil konuştuğu bildirilen yeşil yaratıklar olan “Woolpit’in Çocukları” var. Ayrıca, 11. yüzyılda bir çift kanat yapıp Malmesbury Manastırı’nın tepesinden uçan Eilmer adlı bir rahibin hikayesi ve 15.yy dan kalma anlaşılmaz, henüz kimsenin çeviremediği, ilginç bitkilerin ve gerçeküstü manzaraların illüstrasyonlarıyla dolu Voynich Elyazması…

Bunlar, Orta Çağ kültür ve edebiyatı içinde keşfedilen bilimkurguların sadece bir kısmı. Ayrıca, kraliyet mahkemelerini eğlendiren robotların, ütopik ya da distopik gelecekler hakkında kurgular yapan toplulukların veya zaman ve mekânın dış uzamlarını ölçmek, keşfetmek amacıyla oluşturulmuş yazılı haritaların bulunabileceği hikayeler de mevcut. Tekno-bilimsel bir gelecekten kaçmak istendiğinde “Fantazi” olarak adlandırdığımız türün çoğunlukla Orta Çağdan yararlanıyor olması Orta Çağ’ın çok nadir bilimkurgu ile ilişkilendirildiği anlamına geliyor. Ancak bilimkurgunun karmaşık tarihine ve aynı zamanda bu dönemdeki bilimsel başarılara dikkatle baktığımızda bunun pek de göründüğü gibi olmadığını keşfettik.

 Bilimkurgunun Kökeni

Bilimkurgu, özellikle sınıflandırma ve kökeni söz konusu olduğunda zahmetli bir türdür. Gerçekten de türün tarihi üzerinde mutabakata varılmış bir tanımı yoktur. Birçok eleştirmen, BK’nın başlangıcını 20.yy başlarında çizgi romanların patlamasına ve 1926 yılında, Amazing Stories‘in ilk sayısında “bilimkurgu” terimini öne süren Hugo Gernsback (1884-1967)‘in bu çalışması olarak görür.

“Bilimkurgu derken, Jules Verne, HG Wells ve Edgar Allan Poe tarzı hikayelerden bahsediyorum. Bilimsel gerçek ve kahinvari bir vizyon ile iç içe geçmiş etkileyici serüvenler… Bu inanılmaz masallar yalnızca olağanüstü düzeyde ilginç okumalar yapmanızı sağlamıyor, aynı zamanda öğretici de,” der Gensback. Ancak burada Gernsback zaten bilimkurguyu tanımlamak için önceki çağlardan yazarları referans gösteriyordu. Onun “tanım“ı da daha eski çağlardaki yazarlara pekala uygulanabilirdi.

Bilim ve Kurgu

Öteden beri süregelen başka bir fikir “bilim”in bilimkurgunun anahtarı olduğudur. Bilimkurgu tarihçilerinin öne sürdüğü şey, türün başlangıcının yalnızca modern bilimin doğumuyla ilişkilendirilebileceğidir. Bilimkurgu tarihçilerinin yanı sıra bilim tarihçileri de orta çağdan uzak durdular. Neredeyse bin yıl hiçbir şey yazılmadı. Oysa orta çağ karanlık, durağan, sihir ve batıl inancın cahil zamanları olmadığı gibi, aydınlanma çağından modern zamanlara geçişteki gibi muntazam ilerlemenin içindeki bir sıçrama da değildi.

Orta Çağ, aslında bilim ve teknolojideki büyük öncülerin çağıydı. Pusula ve barut geliştirildi. Gözlük, mekanik saat ve yüksek fırın icat edildi. Dönem ayrıca, üniversitelerin kurulması aracılığıyla modern bilimin temellerini atmış, klasik dünyanın bilimsel öğrenimini geliştirmiş ve felsefenin doğanın yaratılışına odaklanmasını sağlamıştır. Örneğin orta çağın hesaplama bilimi (computus) zaman ve mekanın ölçümünün karmaşık bir metoduydu.

Yazın kültüründe bilime, teknolojiye ve hayal gücüne yakınlaşan bilginlerin ortaya çıkmaya başlaması, bu çağın icatlar, yenilikler ve keşifler arifesi çağı olduğunu gösteriyor. Bir Orta çağ hikayesi olan, uçan bir makine ile gökyüzüne doğru yükselen ve bir denizaltıvari bir makine ile okyanusun derinliğini keşfeden Büyük İskender’i düşünelim. Ya da ünlü orta çağ gezgini Sir John Mandeville’in kanat çırpan mekanik kuşlarını.

Orta çağ yazarları, modern bilimkurgularda yapıldığı gibi merak duygusunu şüphecilik ve rasyonel sorgulama ile perçinlediler. Örneğin Geoffrey Chaucer erken dönem kimyanın tanımını yapıp araçlarını titizlikle ortaya koydu. Dahası Chaucer’in Canon’un Yeoman Hikayesi, sahtekar kimyagerlerin gittikçe artan zararlarını dramatize ederken onlara olan güvensizliğin canlı bir örneğini de sunuyordu.

Orta Çağvari Alternatif Gelecekler

Modern bilimkurgu, Candlepunk adı altında orta çağı temel alan birçok alternatif dünya yarattı. Orta çağı mevcut dünyanın dışında tekrar ziyaret edilen bir mekan, alternatif ya da fütüristik bir tarih olarak kullandı. Orta çağ temsillerini içeren bilimkurgu eserleri, ne düşünüldüğü gibi basit ne de klasik “bir zamanlar” mantığı ile sınırlandırılmıştı. Örneğin William M. Miller, orta çağ benzeri son derece detaylı bir alternatif geleceği resmettiği Leibowitz için Bir İlahi eserinde, geçmişin izini sürerek devamlı hortlayan insanlık çelişkilerine ve insanın tarihi gelişimine odaklanıyordu. Yine, Connie Willis’in Kıyamet Kitabı, bizleri bir zaman yolcusunun peşine takıp vebanın pençesindeki orta çağa götürüyordu.

“Orta Çağ bilimkurgusu imkansız bir fantezi gibi gelse de, bu konu edebiyat ve bilim tarihinde çoğunlukla gözden kaçmış bir zaman dilimi hakkında yeni sorular sormamız için cesaret verici bir konsept sunuyor. Kim bilir, belki de merakları, kozmolojisi ve teknolojisi ile orta çağ geleceğimizde çok önemli rollere sahip olacak.

Hazırlayan: Hilal Adaşlık | Kaynak