Psikotarihin Babası: Hari Seldon

Hari Seldon, Isaac Asimov‘un Vakıf serisinin aydın, entelektüel kahramanıdır. Trantor’da bulunan Streeling Üniversitesi’nde matematik profesörü olarak görev yaptığı sırada, geleceği tahmin etmesini sağlayan kuramsal psikotarih disiplinini geliştirir. Klasik Vakıf üçlemesinde sadece birinci kitabın (Vakıf) ilk bölümünde yaşayan bir tipleme olarak karşımıza çıkar. Seldon Krizi olarak anılan dönemlerde ise önceden kaydedilmiş holografik bir görüntü olarak belirir ve Vakıf’ı girdiği çıkmazlardan kurtarmaya çalışır.

Klasik Üçlemeden sonra Asimov, seriye dört kitap daha eklemiştir. Bunlardan ikisi ardıl (Vakıf’ın Sınırı, Vakıf ve Dünya), ikisi de öncül (Vakıf Kurulurken, Vakıf İleri) olayları anlatır. Özellikle Vakıf Kurulurken ve Vakıf İleri kitaplarında yaşamı hakkında detaylı bilgi verilir. Kendisi ayrıca Asimov’un ölümünden sonra kaleme alınan ikinci Vakıf üçlemesinin de odağında yer alır. Gregory Benford tarafından yazılan Foundation’s Fear, Greg Bear tarafından yazılan Foundation and Chaos ve David Brin tarafından yazılan Foundation’s Triumph, Asimov’un Vakıf Kurulurken ve Vakıf İleri kitapları arasındaki bir zaman diliminde geçer.

Seldon, Galaktik Çağın 11.988 (-79.vakıf çağı) yılında doğdu ve 12.069 yılında (1. Vakıf çağı) öldü. Asimov evreninde Galaktik Çağ olarak bilinen zaman dilimi, Galaktik İmparatorluğun kurulmasıyla başlar. Vakıf, Robot ve Galaktik İmparatorluk serilerinde Asimov tarafından verilen ipuçlarına bakılarak yapılan çıkarımlar sonucu, bu zamanın günümüzden yaklaşık 20 bin yıl sonrasına denk geldiği düşünülmektedir. Hari Seldon, Arcturus sektöründe bulunan Helicon gezegeninde dünyaya geldi. Babası bir hidroponik tesiste tütün yetiştiriciliği yapıyordu.

Çok erken yaşta üstün matematiksel yetenekler gösterdi ve buna uygun olarak da matematik eğitimi aldı. Helicon Üniversitesi’nde hızla yükseldi ve 23 yaşındayken yardımcı doçent oldu. Aynı yıl Trantor’da düzenlenen Matematik kongresine, psikotarihin temelini oluşturan ünlü makalesini (12011) sundu. Daha sonra Trantor’da bulunan Streeling Üniversitesi’nde matematik profesörü oldu ve burada gerçek dünya uygulamaları üzerinde çalışırken psikotarihin (12035) tüm alt yapısını tek başına tamamladı. Helicon’da bulunduğu sürede, daha sonra kendisine Trantor’da yardımı dokunan Heliconan Twisted adlı dövüş sanatını öğrendi. Ölümünden sonra biyografisi, Gaal Dornick tarafından yazıldı.

Psikotarih disiplini, insan zihninin matematiksel modellemesi yoluyla tarihin olasılıksal tahminine odaklanır. Seldon Fonksiyonu’nun resmileştirilmesinin genellikle tüm sistemi tamamladığı düşünülmektedir. Önceki çabalar, doğal parazitlerin önemli atılımları engellediği mikro düzeyde kalmıştır. Seldon’un ana teoriye katkısı, makro düzeyde topluma odaklanmasıydı. Bu analize konu olan grup büyüklüğünün belirlenmesi işlemi, kuramın hızla ilerlemesine yol açan İlk Teorem ile resmileştirildi. Bazıları bu başarıyı büyük sayılar ve renormalizasyon teorisinin basit bir ifadesi olarak eleştirdi.

Ayrıca kaos teorisinin bazı sert savunucuları, toplumdaki etkenlerin karmaşık etkileşimlere yol açtığını ve bunun da geleceği öngörmeyi imkansız hale getirdiğini iddia etti. Özellikle psikotarih tarafından öngörülemeyen Katır, kaosçuları haklı çıkarır cinstendi. Ancak psikotarihçiler, Katır’ın ortaya çıkışını da psikotarihsel çerçeve içinde değerlendirmeyi sürdürdü.

Psikotarihin en büyük başarısı, neredeyse ortaya çıktığı ilk anda kendini gösterdi. Geliştirdiği psikotarih sayesinde Seldon, Galaktik İmparatorluğun çöküşü ile birlikte galaksiye 30.000 yıl boyunca barbarlığın ve cehaletin egemen olacağını öngördü. Bu kasvetli kehaneti yüzünden kendisine “Kuzgun” lakabı bile takıldı. Galaktik İmparatorluğun çökmekte olduğunu fark eden Seldon, 30 bin yıl sürecek bu karanlık çağı bin yıla indirebilmek için dahiyane bir plan geliştirdi. Bu planı daha sonra “Seldon Planı” olarak anıldı.

Söz konusu plan, tüm insanlığın bilgisini ve entelektüel varlığını bir Galaktik Ansiklopedi‘de derlemeyi içeriyordu. Plan doğrultusunda galaksinin dört bir yanından bilim insanları devşirildi. Seldon’un haklılığı, yaşanan kimi gelişmeler sonucu çoktan kanıtlanmıştı ve kurulan Vakıf da esenliğini Seldon’un tahminlerine borçluydu.

Psikotarihi geliştirdikten sonra Hari Seldon, Vakfın kurulmasını sağlayan siyasi faaliyetler dışında olaylara müdahil olmadı. Kısa süre içinde psikotarih, sayısal gösterge ve kalibrasyon aşamasına geçti. Teori, ölümünden 3 yüzyıl sonra bile Seldon’u haklı çıkarmayı sürdürüyordu. Ancak kimi muhalifler, bu durumu Seldon’un teorik mükemmelliğinden ziyade İmparatorluğun içine düştüğü duraklama dönemine bağlıyordu. Onlara göre gelişim ve atılımın durduğu bir süreçte isabetli öngörülerde bulunmak kolaydı.

Hatta Vakıf içindeki aşırı sapkın bir kült, İmparatorluğun çöküş nedenini Vakıf’ın varlığına bile bağladı. Külte göre Galaktik Ansiklopedi hazırlamak için toparlanan bunca üst düzey bilim insanından mahrum kalan bir İmparatorluk zaten çökmeye mahkumdu. Vakıf içindeki bu ve benzeri sapkınlıkların, Vakıf’tan kaçmayı planlayan bazı isyancı hareketlerle ilişkili olduğu varsayılarak önlemler alındı.

Hari Seldon’un Önemli Eserleri

• “Can History lend itself to Mathematical Analysis? A Hypothesis.” Journal of Trantor Mathematics Association, vol.239 no. 2, 12011.
• Psychohistory, 12035, Streeling University Press.
• Introductory Psychohistory, 12039, Streeling University Press.
• Foundation Recruitment Manual, 12042, Foundation Press, Terminus.