Bilimkurgu Kulübü Bu Sitede Gelecek Var!
Bilimkurgu yazarları, otomobilden organ nakillerine kadar pek çok icadı önceden tahmin etmeyi başardı. Onlarca yıl önce yazılmış olmasına rağmen, özellikle distopik eserler artık kurgu gibi okunmuyor. Öyle ki, bazı yazarlar tarihin akışını bile etkilemiş olabilir. Amerikalı finansçı J.P. Morgan, ampulün mucidi Thomas Edison‘ı New York’taki malikanesine kablo döşemesi için tuttuğunda, babası Junius Morgan elektrik ışığının geçici bir çılgınlık olduğu konusunda oğlunu uyarmıştı. Yine 1905 yılında Alman İmparatoru II. Wilhelm, otomobillerin asla at arabalarının yerini alamayacağını söylemişti.
Geleceği herhangi bir doğruluk derecesiyle tahmin etmek zordur, ancak kesinlikle imkansız değildir. 1920’deki tiyatro oyunu RUR‘da “robot” terimini icat eden Çek yazar Karel Čapek‘in de dediği gibi, “Geleceğin bir kısmı her zaman bugünün avuçlarında okunabilir.” Bilim, toplum ve insan doğası hakkındaki anlayışınız ne kadar büyükse o kadar çok şeyi öngörebilirsiniz. Bazıları diğerlerinden daha ünlü olsa da, geleceğe dair şok edici derecede doğru tahminler içeren sayısız bilimkurgu eseri var.
Bilim vs Bilimkurgu
Klasik edebiyat, çeşitli modern icatları öngörmeyi başardı. İlk gerçek bilimkurgu öykülerinden biri olan Mary Shelley‘nin Frankenstein‘ı biyoelektroniğe, organ nakillerine, genetik mühendisliğe ve yapay zekanın gelişimine dair önemli ipuçları sunuyordu. Daha derinlemesine bakılırsa, 1818 tarihli roman aynı zamanda bilim ile din ve etik arasındaki kaçınılmaz çatışmayı da öngördü. Görünürde net bir sonu ve cevabı olmayan ve bugün bile devam eden bir çatışma… En fazla sayıda doğru tahmine sahip kitap, Jules Verne‘in Yirminci Yüzyılda Paris‘i olabilir. Dünyanın Merkezine Yolculuk ve Denizler Altında Yirmi Bin Fersah gibi kitaplarıyla da tanıdığımız Verne, tüm zamanların en etkili bilimkurgu yazarları arasında. Ancak 1860’larda yazdığı Yirminci Yüzyılda Paris kitabında Verne, benzinle çalışan araçlardan, kitle imha silahlarından, küresel ısınmadan ve değişen toplumsal cinsiyet normlarından bahsediyordu.
İnsanlığın bazı tahminleri çok eski zamanlara kadar izlenebilir. Örneğin tarihçi Adrienne Mayor, “Gods and Robots: Myths, Machines, and Ancient Dreams of Technology” adlı kitabında Hephaestus’un otomatından bahseder. “Yapay yaşam yaratmaya ilişkin fikirler, teknoloji bu tür girişimleri mümkün kılmadan çok önce de düşünülmüştü.”
Ütopyalardan Distopyalara
Distopik kurgudan önce ütopik kurgu vardı. Platon‘dan Thomas Moore‘a kadar yazarlar ve düşünürler, ideal bir uygarlığın planlarını inşa etmek için siyasi, felsefi ve bilimsel düşünceden yararlandı. Ancak 19. yüzyılda H.G. Wells ve Jack London gibi yazarlar, insan gelişiminin istenmeyen bir geleceğe de yol alabileceğini ustaca gösterdi. Her distopik roman, en azından bir miktar gerçeklik payı içerir. Örneğin Philip K. Dick‘in Azınlık Raporu‘nda (1956) polisler, suçluları suçu işlemeden önce tutuklamak üzere bir sistem kullanıyor. Günümüzde bu durum, yapay zeka araştırmalarının da hedeflerinden biri.
George Orwell‘in 1984‘ü, Ayn Rand‘ın “Anthem“i ve Kurt Vonnegut‘un “Otomatik Piyano”su üzerinde büyük etkisi olan Yevgeny Zamyatin’in “Biz” romanı, insanların isimler yerine numaralara sahip olduğu ve her şeye gücü yeten bir diktatörün talimatlarıyla yaşadığı ultra-akılcı totaliter bir devlette geçer. 1924’te yayımlanan kitap, aynı zamanda totaliter rejimlerin nihai amacını da hicvediyor: İnsanları itaatkar, ayırt edilemez makinelere dönüştürmek. Zamyatin’in karakterleri kusurlu olma, hata yapma ve kendi özgür iradeleriyle hareket etme hakkında ısrarcıdır. Bu dokunaklı bir anlatı, ama bunu kelimelere döken ilk yazar Zamyatin değildi. Edebiyat eleştirmenlerinin belirttiği gibi “Biz“, Fyodor Dostoyevski‘nin 1864 tarihli Yeraltından Notlar adlı kısa romanının omuzlarında yükselir ve Rus yazar, tebaalarının hayatlarının her yönünü kontrol etmeye çalışan 20. yüzyıl totaliter rejimlerinin yükselişini etkili bir şekilde tahmin eder.
Geleceği Şekillendiren Kitaplar
Siyasi yelpazenin her iki tarafıyla da sorun yaşayan Biz‘den farklı olarak, Yeraltından Notlar özellikle 19. yüzyıl Rusya’sında sosyalist hareketin yükselişine yanıt amacıyla yazılmıştır. Bir Hristiyan olarak Dostoyevski, özünde adaletsizliği sona erdirme ve yoksulları yüceltme arzusuna sempati duyuyordu. Aynı zamanda, sosyalist olsun ya da olmasın tüm ütopyaların başarısızlığa mahkum olduğuna, çünkü insanların özgürlüğe her şeyden çok değer verdiğine inanıyordu. İnsanlar, John Milton’ın Lucifer‘i gibi cennette hizmet etmektense cehennemde hüküm sürmeyi yeğliyordu.
Dostoyevski, Nikolay Çernişevski‘nin sosyalist ütopyaları merkezine alan sosyal sorun romanı “What is to be Done?“dan özellikle rahatsız olmuştu. “What is to be Done?”, 1863’te piyasaya sürüldüğünde son derece popüler oldu. Bugün, sadece geleceği tahmin etmekle kalmayan, aynı zamanda onu kendi imajına göre şekillendiren nadir bir kitap örneğidir. Çernişevski’nin karakterlerini taklit eden genç Ruslar, “sert adamlar” olabilmek için çivili yataklarda uyudu. Nikolay İşutin ve Dmitriy Karakozov gibi devrimciler kitaptan o kadar çok etkilendi ki, kitabın yayımlanma yıl dönümünde Çar Aleksandr II’ye suikast düzenlemeyi bile planladı. Hatta Vladimir Lenin, kendisine suikast planlayan kardeşi Aleksandr Ulyanov idam edildikten sonra bu kitabı tam beş kez okudu.
Eğer Nikolay Çernişevski olmasaydı, gelecek bu şekilde gelişir miydi dersiniz? Kim bilir.
Kaynak: Big Think
