Dune’un Öğretim İncelemesi: Din Hayatın Baharıdır

Frank Herbert‘ın 1965’deki bilimkurgu şaheseri, din araştırmalarından bildiğimiz temalar ve tropelardan o kadar fazla içeriyor ki hepsini ele almak neredeyse imkansız. Köklü bir şüphecilikten, fanatizmin keşfine, kıyametsel görülerin varlık felsefesi incelemesi ve ek olarak kutsal zaman ve mekânın özü ve birbiriyle olan ilişkisine, din ile ekoloji arasındaki dinamik araştırmaya kadar her şey bu hikayeyi canlandırıyor. Ekonomik nedenlerin rolü, dini gücün kullanımı ve kötüye kullanılması, aynı zamanda dini uzmanların (toplumsal cinsiyet yetenekleri ve zorlayıcı güçlerin rolü) etkisi bol miktarda var. Fiziksel ve zihinsel dönüşümler kehanetle bildirilir; Sürgüne olan ilişkilerinde mesihçilik ve seçilmişlik araştırılmıştır; Kurban, ölüm ve diriliş, tüm anlam ve değerleri içinde gerçekleşir. Karşı çıkan otantikliğin kutsal metinleri yetkisi kuşkulu otoritenin sözlü geleneklerinin yanında ortaya çıkıyor.

Entojenlerin bilinçliliğini genişletme rolü burada efsanenin ve ritüelin rolünün derin bir anlayışındadır. Aslında bir bakıma kitap, disiplinimizi karakterize eden sorular ve konular çerçevesi üzerine bir astardır. Rudy Busto’nun dediği gibi, bilimkurgunun ayırt edici özelliği, benzersizlik varsayımlarına meydan okumak için bilim tarafından ortaya atılan evren (veya evrenler) kavramını kullanabilmek için, gömülü ve tanıdık olanı “garip” hale getirmektir.
Rahatsız edici olma olasılığına rağmen, “Sabit hayal gücü” yaklaşımından hareketle, hayal etmek için sonsuz bir olasılıklar dünyası olan alanın sınırsızlığına yöneliriz. Tabii ki, aslında orada olan şeyleri bilmiyoruz, ancak ciddi bilim kurgu yaratıcıları, ne olabileceğini tahmin etmeyi şimdiye kadar bildiklerimizi temel alarak varsayımlarda bulundu.

Din bağlamında ne olması gerektiği ne olduğundan ekstrapolasyon ile elde edilmesi kaçınılmazdır, Ancak onu öngörmek için kullanılan lensler çok çeşitli yoğunluk, eğrilik ve iyileştirmeler içerisine gelmektedir.. Bazen üretilen görüntü bulanıktır, ayar gerektirir, yönelimi gerektirir. Beceri ile üretildiğinde netlik ve belki de tamamen yeni bir görme yolu sağlanabilir. Oğlu Brian Herbert‘ın belirttiği gibi, Frank Herbert Musevilik, Hıristiyanlık, Hinduizm ve Budizm temalarını kullandı ancak Sufi mistisizmine vurgu yaparak İslam‘a özel bir ilgi gösterdi. 1965’te batıda İslam araştırmaları ile ilgili çok az şey biliyorduk ve az ilgi duyuyorduk ve yazarın çalışmanın özünü kendi projesi doğrultusunda nasıl kullandığını ve yeniden yorumladığını görmek büyüleyici; bu detay bile başlı başına ayrı bir çalışmadır. Burada bol miktarda Arapça kelime bilgisi olduğunu söylemek yeterlidir. Ayrıca dış güçler tarafından kendi çıkarları uğruna sadece gezegenlerinde yetişen bir ürün için gezegeni sömürülen, toplumu dışlanan, boyun eğdirilen ve manipüle edilen çöl insanlarının hikayesidir.

Onların dini de dış etkilere maruz kalmış, kendi ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde evrimleşmiştir. Tüm zamanlarda ortaya çıkan bütün dinler, tarihin, coğrafyanın, ikliminin ve insanların gereklerine hitap edebileceği şekilde, ihtiyaçlarına uyacak belirli yollarla gelişmiştir. Şu anda Dune‘un gerekli bir okuma olduğu bir kursa öğretmenlik etmeye devam ediyorum. Herbert’ın orijinal serisi, oğlu tarafından yazılan birkaç eser ile devam etti. Dersim ve bu deneme için sadece orijinal eseri kullanıyorum. Elbette, bizi baya bir süre meşgul edecek zengin bir içeriğe sahip. Herbert sadece Din’i sorgulamakla kalmaz, ima yoluyla Dinsel Araştırmalar disiplini sorgular. Kısmen dini bir sistem olarak çekici bir eleştiri olmasının yanı sıra dinin sunduğu güçlü ve dönüştürücü güce ilişkin fikir verir. Bu içeriğin karmaşıklığı zorlu ve caziptir. En çarpıcı özelliği paradoksudur.

Bir dünya yaratmak nasıl bir anlam taşır ve nitelikleri nasıl tanımlanır?

Dune’u öğretirken benim pedagoji dersimin parçası olan metnin ortaya attığı soruların önerdiği ve çözümlemek için takip etmeyi seçtiğim temaların bazı örnekleri. Tutarlı bir dünya görüşü oluşturmak için gerekli unsurlar, gerekli dinamikler ve bunların oluşması için eklenmesi gerekenler nelerdir? Eğer din mevcutsa, din işe yarayan ne yapar? Dune dünyası gelecekte 20.000 yıl sonra geçiyor ve hüküm sürdüğü gezegenlerde yaşamın her yönünü kontrol eden hanedanların olduğu feodal bir yönetim mevcut.

Dini sistem, dünya görüşünün merkezinde yer alır; ancak, kendisi, İmparatorluk altında var olan çok sayıda hanedanın ve gezegenlerin ekonomik ve siyasal refahı için zararlı olabilecek çatışmayı ortadan kaldırmak ve yasaklamak amacıyla kodlanmış ve açıklamalı eski ilk dünyanın inanç sistemlerinin bir derlemesidir.

İnsan olmak ne demektir?

Dune’de yanıtı açıkça verilmektedir: içgüdüyü aşmak için akıl ve zekayı kullanma yeteneğidir. Kitabın ana karakterinin insanlığını belirlemek için dini bir uzman tarafından uygulanan bir acı dayanıklılığı testi var. Bu test erkeklere nadiren yapılır. Bu soruyu karmaşıklaştıran ve Herbert’ın hikaye yapısını ilerleten toplumsal cinsiyet sorunları ana tema ile ilişkilendirilmiştir. “İnsan”ın ayrıcalıklı statüsü aynı zamanda kitabın kendi tarihi öncesi dönemine bir cevaptır ve yapay zeka ile insan kabiliyetinin algılanabilir avantajları arasında derin bir gerginlik içerir. Geçmişte, teknolojiye aşırı bağımlılık acı çatışmalara (Bilimkurguda çok bilindik bir temadır) yol açtı.

Dini uzmanların elinde ne tür araçlar var ve bunlar hangi amaca hizmet ediyor?

Herbert’ın kanaatine göre, dini uzmanın rolü kritiktir: dinin dogma, öğretme, evanjelistik ve misyonerlik işlevlerini başkanlık eder (ve çoğunlukla bu işlevi gören dişilerdir). Missionaria Protectiva’nın politik hedeflerini daha da ileri götürmek için tasarlanmış müthiş kontrol araçları ve son derece uzmanlaşmış zihinsel imkânlara sahiptir. Missionaria Protectiva’nın birincil hedefi, seçilmişin, Kwisatz Haderach’ın üretilmesi amacı doğrultusunda türlerin genetik manipülasyonunu sağlamaktır (Ve cinsiyetin erkek olduğuna dikkat edin), bunlar dönemin türetildiği Hasidizmde (Ortodoks Musevilik) bahsi geçen Kefitzat Haderech teriminden üretildiği gibi, evrensel süper varlık yolu kısaltandır. Bu dini uzmanlardan oluşan grup, siyasal çıkar, bilimsel emperyalizm ve mistisizmden şaşırtıcı birlikteliğinden oluşur.

Peygamberliğin doğası nedir? Öngörü nedir?

Dune’da evrensel süper varlık karakteri hem zaman ve mekanı, rüyalar ve vizyonlarda bir potansiyel akışı olarak görme kabiliyeti ile hem boğuluyor hem de bilgilendiriliyor. Ona dünyaları dönüştürme, nihai siyasi güç elde etme ve cihad (kutsal bir savaş) başlatma imkanı veren şey bu yetenektir. Aynı zamanda bu yetenek, üzerinde bulunduğu yolu tam olarak bilememek, kaderini sorgulamak ve direnmek, kontrol edemediğinden korkuttuğu için onun işkencecisi oluyor. Bu işkence gören bir peygamber, onun “korkunç amacı” olarak adlandırılan şeyleri yerine getirmek için onun için en önemli olan şeyi feda etmelidir.

Herbert’ın söylediği gibi, evrensel süper varlık sonuçları karşısında dehşete düşerken verdiği mücadelenin kendisine sempati duyuyor. Anlatıcısı Princess Irulan şöyle yazıyor:

“Kehanet ve önsezi, cevapsız soru karşısında teste nasıl katılabilirler? Düşünelim: “Dalga formu”’nun gerçek tahmini ne kadar doğru? … ve Peygamber, geleceği kehanete uydurmak için ne kadar şekillendiriyor? Peygamber geleceği görüyor mu yoksa elmas kesicisinin mücevherini bıçak darbesiyle parçaladığını gibi kelimeleri ve düşünceleri yok edebildiği bir zayıflık, bir arıza veya bölünme hattı mı görüyor?”

Din içinde fiziksel çevrenin rolü nedir?

Herbert, 1965’te çevreci politik-toplumsal hareketlerin öneminin farkındaydı. Bu bilgiyi, yeterli dozlar halinde Arrakis gezegeninin çölleri hakkında tam bilgi ve anlayış içinde yaşayan yerli Fremenlerin çalışması olarak sunuyor. Gezegen ile olan manevi bağları çok eksiksiz ve kutsallığı o kadar tartışmasız ki, gezegenin sahip olduğu korkunç nitelikler, acımasız iklimi, suyun eksikliği devasa kum solucanları, gezegeni dönüştürmeye baş koydukları kutsal göreve sahip olsalar dahi o gezegen onların ibadet ettikleri entegre sistemi oluşturup anlamlaştırıyor.

Herbert’ın objektifi sayesinde, dinin hemen her zaman algıladıklarından oluşuyor diyebiliriz. Din, umut ve umutsuzluğa, barış ve savaşa, sevgiye ve nefrete, gizem ve şeffaflığa ilham verme yeteneğine sahiptir. Kökünde paradoks yatıyor. Güç ve kontrol onun hisse senedi, kurtuluş ise onun fantezisi. Manipülasyon araç, ancak amacı üstünlüktür. Düşüncelerini oluşturan kişiler aracılığıyla biçimlendirir, yönlendirir ve kanalize eder; ancak hem kendi hem de onları sınırlar. Psikolojik dinamikte karmaşık olan incelikler vardır, gerçek nerde yatıyor? İnsan aklının dışında mı, yoksa içinde mi? Peygamber Paul Muad’Dib kesin bir şekilde, yetkilerinin önemli ve korkutucu ancak sınırlı olduğunu biliyor. Dune’da bir Tanrı var mı? Adı konmamış, tanımlanmamış, çağrılmış fakat eylemden tamamen kaldırılmış çok da kişisel olmayan tarihsel ilahi olgu. Her yerde bulunmama Bene Gesserit gündemini oluşturan ve somutlaştıran kadınlar ve peygamber için ayrılmıştır. Aynı zamanda çevre ve en zorlayıcı tezahürleri, çöl ve solucanlar için ayrılmıştır.

Sonunda, Herbert’ın sağladığı şey, çok yönlü analitik bir teşhis olan, dini fenomenlerin son derece rafine edilmiş ve yakın araştırmasıdır. Birçok yönden kullanılabilir. Dune’u öğretirken gözlemlediğim şeyler şu şekilde sıralanabilir.

• Öğrenciler, Dune’u okumayı zorlayıcı buluyorlar. Herbert yazıları yabancı kelimeleri içerir ve bazılarında kelimeleri yaratır; Neyse ki, o da bir sözlük sunar. Bazı öğrencilerim, metnin etkili okunmasına yardımcı olmak için metinlerin sesli okumalarını kullandı; Yazılı metinleri izleyerek onlara yardımcı olan isimler ve terimlerin sesini dinlediler
• Öğrenciler bu kitabı çekici buluyor; Haksız bir şekilde klasik değil çünkü. Kavramı zorlayıcı buluyorlar ve bilimkurgunun doğası burada etkili bir şekilde işliyor: Değişik zaman ve mekan tarafından oluşturulan olgu, zor kavramları daha rahat keşfetmelerini sağlıyor; çünkü onu fantezi olarak görüyorlar. Onlarla yaptığım çalışmada, bazen belirli tematik öğelerin tanıdık gelip gelmediğini sormak dini gelenekler, dini hareketler ve dini imgelerlerin günümüz örneği paralelliklerini düşünmelerine yardımcı olur.
• Din Akademik Çalışması’nda kuramsal yaklaşımların çeşitliliğini inceleyen bir ders bağlamında Dune Öğretimi, öğrencilere faydalı olan bağlam ve düşünce yapıları sağlamıştır. İşe yarar analitik modelleri Herbert tarafından geliştirilen teori ile fenomen arasında köprüler kurarak geliştirebilirler.
• Bu dersin nihai amacı, öğrenci gruplarının belirli tematik öğeler hakkında gelişmesi, sunumu ve yazmasıdır. Onlara odaklanmalarına yardımcı olmak için sömestir boyunca bir dizi tartışma konusu yaptım. Gruplar incelemek için aşağıdaki konuları seçti.

• Dini anlatının niteliği, oluşumu ve onu kucaklayan topluluk hakkında iletişim kurduğu şeyler.
• Dini ritüel, hayat geçiş bileşenleri ve başlatıcı unsurları ve suyun özellikle Dune’de ritüelleştirilme biçimleri.
• Din ve bilim meseleleri, her biri nasıl tanımlanır ve karşılıklı olarak düşünce ve deneyim kategorileri olup olmadığı.
• Doğa ile din arasındaki bağlantı, insanlığın doğayı değiştirme ve denetleme yeteneğinin dini sonuçları dahil olmak üzere incelenmesi.
• Toplumsal kontrol biçimleri olarak din ve bilim manipüle edilebilir mi?

Çalışmalarımızda aradığımız şey, dinlerin temel bileşenlerini keşfetmek ve ifade etmek ise, hayal dünyası böyle bir soruşturma için uygun bir yerdir. Hem din hem de bilim kurgu hayal gücüne çok şey borçludur. Rudy Busto, “Bu sonsuz olasılığın şiirselliğini” ve “dünyaların çokluğunu ” bu panel için sundu. Dune, kesinlikle olasılık ve çoğulculuğun bir menşei olarak nitelendiriliyor. Uzayda, garip bir topraklarda yabancıyız, ve tanıdık tuhaf hale gelebilir, ayrıca tuhaf olanın tanıdık olması da mümkündür.

Yazan: Susan L. Schwartz | Çeviri: Emre Karadeniz