Dr. Ox’un Deneyi

Hangimizin hayal gücü onun kitaplarıyla ateşlenmedi ki? Bahsettiğim kişi, olağanüstü diyarlara yapılan hayali yolculukları edebiyatına konu edinen Jules Verne. Ay’a Seyahat, Balonla Beş Hafta, Dünyanın Merkezine Yolculuk, 80 Günde Devr-i Âlem, Denizler Altında 20.000 Fersah… Bunlar Jules Verne denildiğinde hemen bir çırpıda akla gelip sayılan kitaplar. Fakat bu saydıklarım kadar bilindik olmasa da, Verne’in klasik olarak kabul gören başka eserleri de mevcut. İşte “Dr. Ox’un Deneyi” de bunlardan biri.

1872’de yayımlanan Dr. Ox’un Deneyi, karikatür derecesinde sakin, kurgusal bir kasaba olan Quiquendone’da geçiyor. Son derece sessiz, insanların hiç kavga etmediği, bu sebeple polis teşkilatı kadrosunun kapatılması gündemde olan, ama bu konunun bile insanların genel uyuşukluğundan ötürü yıllardır sonuca bağlanmadığı bir yer burası. Kasabadaki en son tartışma yüzyıllar önce komşu kasabayla bir ineğin öbür tarafa geçmesinden ötürü yaşanmış. Quiquendone’da zaman o kadar yavaş akıyor ki, sahnelenen tiyatro eserleri ve konserler günler boyu sürüyor, insanların nabzı bile asla 50’i aşmıyor.

Kasabada olaylar, Dr. Ox’un ve asistanı Ygene’in gelmesiyle hareket kazanıyor. Dr. Ox, bütün masrafları kendisine ait olmak üzere kasabaya bir gazlı aydınlatma şebekesi döşemeyi teklif ediyor. Bu aydınlatma sisteminde kullanılacak olan gaz, o devirde yaygın olduğu üzere taş kömüründen değil, sudan elektroliz yoluyla ayrıştırılan hidrojen ve oksijenden elde edilecektir. Nasılsa ceplerinden hiç para çıkmayacağından ve bütün işi Dr. Ox üstlendiğinden, kasabanın belediye yönetimi bu teklifi kabul ediyor ve kamu kurumları ile zenginlerin konutları öncelikli olmak üzere gaz fabrikasının ve şebeke borularının inşaatı başlıyor.

İnşaatın başlamasıyla, o vakte dek kişiler arasında hiçbir sürtüşmenin yaşanmadığı kasabada bir şeyler değişmeye başlıyor. İnsanlar artık politik ayrışmalar veya romantik nedenlerle kavga ediyorlar, konserlerde çalınan müziğin daha canlı ve süratli olmasıyla kendilerinden geçiyorlar fakat ertesi gün kimse bu kavgalar ve tozutmalar hakkında hiçbir şey hatırlamıyor. Kasabada bu dönüşüm yaşanırken, Dr. Ox’un ve Ygene’in aralarındaki konuşmalarından “Deney”in başarıyla ilerlediğini öğreniyoruz. Finalde, çok sürpriz olmasa da –Zaten Jules Verne de bu son bölümün başlığını “Yazarın Bütün Önlemlerine Karşın, Zeki Okur Doğru Tahminde Bulunduğunu Anlıyor!” koymuş.- Dr. Ox’un gerçek amacı ve deneyinin mahiyeti açığa çıkıyor. Ufak bir ipucu vermek gerekirse, doktorun ve asistanının ismine bir daha bakın diyebilirim.

90 sayfalık hacmiyle Türkiye İş Bankası Modern Klasikler Dizisi’nden çıkan ve tür olarak novella denilebilecek olan Dr. Ox’un Deneyi, bir oturuşta su gibi akıp okunuyor. Mizah ile bilimkurgunun başarıyla harmanlandığı bu eserde yer verilen toplumsal hiciv örnekleri –bilhassa ağır aksak ilerleyen bürokrasi kurumuyla ilgili olanları- o klişe tabirle güldürürken düşündürüyor. Jules Verne, hikâyesindeki Dr. Ox üzerinden aslında bilimkurgu türünde Mary Shelley’nin Frankenştayn’ı ile temelleri atılan “çılgın bilim adamı” tiplemesiyle dalga geçiyor. Kitabı okuduğunuzda, bütün o güldürmecenin altında, bilim etiğine ve deneylere dair günümüze hitap etmeye devam eden incelikli mesajı fark ediyorsunuz.