Çin Bilimkurgusunun Kısa Tarihi

Cixin Liu’nun 2015’te yayımlanan Üç Cisim Problemi (The Three-Body Problem) ile Hugo ödülü kazanmasından ve Ken Liu’nun 2016’da çıkan antolojisi Görünmez Gezegenler (Invisible Planets)’den sonra Çin bilimkurgusuna dair tüm dünyada bir ilgi patlaması yaşandı.

Bu yazıda Çin bilimkurgu edebiyatının tarihsel olarak yaşadığı dönüşümlere yönelik kısa bir giriş yapacağım. Gelecek yazımda ise -maalesef henüz Türkçe’ye çevrilmeyen eserlerin çoğunlukta olduğu- küçük bir seçkiyi kısa tanıtımlarıyla birlikte sunmayı planlıyorum.

Çin Bilimkurgusunun Geçmişi

Bütün kültürlerde olduğu gibi Çin efsanelerinde ve mitlerinde de fantezi elementleri bolca yer almaktadır. Çin kaynaklarında erken bilimkurgu türünde sayılabilecek ilk yazılı metnin izi M.Ö. 450-375’e dek sürülebilmektedir. Taoizmin de klasiklerinden kabul edilen “Liezi”de (列子) bulunan “Yanshi” (偃师) adlı bu öyküde dans ederek, şarkı söyleyerek insanı taklit edebilen bir otomatı inşa eden Yanshi adlı yetenekli bir tamirciden bahsedilir. İnşa ettiği bu otomatı, yeteneğini göstermek için krala sunan Yanshi’ye kral inanmaz ve onu gerçek bir insanı kullanarak kendisini aldatmakla suçlar. Yanshi, yaptığı otomatın insan olmadığını ispat etmek için onu kralın önünde parçalarına ayırır ve sadece tahta ve hayvan derisinden oluştuğunu kanıtlar. Yanshi’nin bu otomatını Çin bilimkurgusunda robot fikrinin prototipi olarak düşünebiliriz.

Modern bilimkurgu diyebileceğimiz tür Çin topraklarına 1900’lü yılların başında Qing Hanedanlığı’nın (1833-1911) son zamanlarında girmiştir. Bu dönemde Lu Xun ve Liang Qichao gibi entelektüeller bilimkurgu’yu Çin’in Avrupa karşısında teknolojik geri kalmışlığını giderecek bir imkân olarak görüp önemini sürekli vurgulamışlardır. Batı’dan bilhassa Jules Verne’in eserleri Çince’ye ilk kez bu yıllarda çevrilerek basılmıştır. Qing Hanedanlığı’nın yıkılıp Cumhuriyet dönemine (1911-1949) geçilmesi arasındaki dönemde Çin’de savaşlar ve politik karışıklıklar bitmek bilmemiştir. Bu zaman diliminde Lao She’nin 1932’de kaleme aldığı “Kediler Ülkesi” (猫城记) dünya çapında meşhur olan ilk eserdir. Romanda başkahraman Mars’a doğru aracıyla yola çıkar ama aracı Mars’a vardığında yere çakılarak kaza geçirir. Kedi suratlı olarak betimlenen Marslı yaratıklar başkahramanı kendi şehirlerine götürerek onu tedavi ederler. Başkahraman romanda Mars’taki gelişmiş kedi uygarlığının geleneklerine dair gözlemlerini anlatır. She bu romanında aslında o yıllardaki Çin toplumuna dair bir eleştiri sunmaktadır.

Çin Halk Cumhuriyeti Sonrası: Bir İleri Bir Geri Yalpalamalar

Çin Halk Cumhuriyeti’nin 1949’da kurulmasının ardından Çin bilimkurgusunda “yeni çağ” olarak adlandırılan dönem başlamıştır. Dönemin büyük isimleri arasında Zheng Wenguang ve Tong Enzheng bulunmaktadır. Sovyetler Birliği’nde üretilen bilimkurgudan etkilenilen bu yıllarda ele alınan konular çoğunlukla Güneş Sistemi’ndeki gezegenlere yapılan yolculuklarla ilgilidir. Sovyetler Birliği’nde büyük ilgi gördüğü için Jules Verne’in bütün koleksiyonu Çince’ye bu dönemde çevrilmiştir. Ayrıca Alexander Belyayev adlı Sovyet yazarın eserleri de Çince’ye çevrilerek beğeniyle okunmuştur.

Daha sonra Mao’nun başlattığı Kültür Devrimi (1966-1976) döneminde Çin’de edebi üretim ve özellikle bilimkurgu yazını “Batı kapitalizminin ürünleri” sayılarak devlet eliyle durdurulmuştur. Ancak 70’lerin sonunda reformların ve açıklık politikalarının sonucunda yaşanan serbestleşmeyle Çin bilimkurgusu da günümüzde devam eden altın çağına girebilmiştir. Bilimkurguya adanan pek çok dergi ve fanzin dolaşıma sokulmuştur. O yılların en prestijli yazarlarından Ye Yonglie’nin eserleri çok-satarlar listesindedir. Yonglie’nin 1978’de basılan “Geleceğin Dünyasında Küçük Ukala Geziler” (小灵通漫游未来) romanı 1.5 milyon kopya satmıştır. Romanın sonradan hazırlanan çizgi romanı da bu sayıya yakın baskı yapmıştır.

Zheng Wenguang’ın 1979’da yayımlanan, uzun yıllar boyunca Güneş Sistemi dışında dolaştıktan sonra Dünya’ya geri dönmeye çalışan üç gencin öyküsünü anlattığı “Sagittaryus’a Uçmak” (飞向人马座) adlı eseri otoritelerce Çin bilimkurgusunda bir dönüm noktası sayılmaktadır. Enzheng’in 1978’de basılan ve en çok bilinen eseri olan “Mercan Adasındaki Ölüm Işını” (珊瑚岛上的死光), 1980 yılında aynı başlıkla Çin’de çekilen ilk bilimkurgu filmi olmuştur. Eserde, insanlık barışını şeytani şirketlerden korumaya çalışan bilim insanları anlatılmaktadır.

1980’lerde “Ruhsal Kirlilik Karşıtı Kampanyalar” olarak adlandırılan resmi politikanın başlamasıyla bilimkurgu Çin’de yeniden yok olma noktasına geldi. Bilimkurgu, içinde barındırdığı iddia edilen ticarilik ve kapitalist elementler nedeniyle sert bir şekilde rejim ve rejimin muteber yandaş kalemleri tarafından eleştirildi. İçinde saf bilim yer almayan yeni dalga bilimkurgusu yozlaşma ve çürüme olarak görüldü ve Çin’de yaygınlaşmasının önüne geçilmeye çalışıldı. Neredeyse kimsenin bilimkurgu yazmak ve basmak istemediği bu dönemin buzları 90’lardan itibaren çözülmeye başladı ve Çin bilimkurgu edebiyatı küllerinden yeniden doğdu.

Fanzinler ve Netzinler

90’lardan itibaren 2000’li yıllar boyunca Çin bilimkurgusu bilhassa genç kitlelerde fanzinler ve internet blogları aracılığıyla yaygın bir ağa dönüştü. Bunların arasında yazarları, editörleri, çevirmenleri ve okurları buluşturarak Çin bilimkurgusuna önemli katkılar sunan Nebula (星云, 1989-2007) bilhassa önemlidir. Nebula’yı bir kereste fabrikasında işçi olarak çalışan Yao Haijun çok kısıtlı imkânlarla başlatmıştır ve kendisi şu an Science Fiction World dergisinin baş editörüdür.

İnternetin yaygınlaşmasıyla çevrimiçi yayın yapan bilimkurgu netzinleri dolaşıma girmeye başlamıştır. 1998-1999 yılları arasında 7 sayı çıkan “Gökyüzü ve Ateş” (苍穹火焰) Çin bilimkurgu netzinlerinin öncüsüdür. 2009-2013 yılları arasında internetten ücretsiz indirilebilen ve 32 sayı çıkan “Fantezi ve Bilimkurgunun Yeni Diyarları” (新幻界) netzini iki adet de basılı antoloji yayımlayabilmiştir. Bu netzinde yer alan bazı öyküler, yazının başında bahsettiğim “Görünmez Gezegenler” adlı antolojide de bulunmaktadır. Çin’de halen aktif olarak yayın yapan bilimkurgu netzinleri arasında “Çin Yeni Bilimkurgusu” (中国新科幻) ve “Bilimkurgu Derlemeleri” (科幻文汇)’i söyleyebiliriz.

Çin Bilimkurgu Ödülleri

“Galaksi Ödülü” (银河奖) halen Çin’de bir bilimkurgu yazarının erişebileceği en yüksek mevki olarak kabul edilir ve uzun süre boyunca düzenlenen tek ulusal yarışmadır. Science Fiction World ve Bilgelik Ağacı (智慧树) dergileri tarafından 1986’da başlatılan bu yarışma günümüzde sadece Science Fiction World tarafından düzenlenmektedir ve ödülün sahibini derginin okurları verdikleri oylarla belirlemektedir.

Yarışmaya sadece bu dergide daha önce yayınlanmış öyküler katılabildiğinden, Çince dilinde basılan bütün bilimkurgu eserlerinin değerlendirilebileceği başka bir yarışmaya duyulan ihtiyaç sonucu 2010’dan itibaren “Çin Nebula Ödülü” (全球华语科幻星云奖), Dünya Çin Bilimkurgu Topluluğu üyeleri tarafından düzenlenmektedir. Okurların yaptığı ön eleme sonucunda dereceye kalan beş eser derneğin oluşturduğu jüri tarafından seçilmektedir.

Günümüz Çin Bilimkurgusunda Öne Çıkan Yazarlar

Günümüz Çin bilimkurgusunda dört büyük yazar üsluplarının keskinliği ve edebi kaliteleriyle ön plana çıkmaktadır. Bunların dışında aralarında kadın yazarların da yer aldığı iyi eğitimli bir genç kuşağın metinleri de dikkat çekmektedir.  Liu Cixin (刘慈欣), geniş evrenlere yayılan hayal gücüyle günümüz Çin bilimkurgusunun lokomotif yazarı olmayı sürdürmektedir. Aynı zamanda İngilizceye çevrilen ilk günümüz Çin bilimkurgu romanı da olan “Üç Cisim Problemi”, Türkçenin de aralarında olduğu pek çok dile çevrilmiş ve dünya çapında popülerliğe ulaşmıştır. Altı bölümlük bir film uyarlamasının da çekilmesi planlanmaktadır. Wang Jinkang (王晋康), 2014 yılında bilimkurgu yazarlığında 20 yılını doldurmuş önemli bir başka kalemdir. Gerçekliğin doğası ve biyoloji konularına eğilen yazarın bilinen eserleri arasında kısa öykülerinden oluşan “Adem’in Geri Dönüşü” (亚当回归, 1993) ve “Hayat Şarkısı” (生命之歌, 1998) adlı romanı bulunmaktadır.

Xinhua Haber Ajansı’nda çalışan Han Song (韩松), Çin’de bilimkurgu alanında tanınan başka bir yazar olarak dikkati çekmektedir. Verdiği bir röportajında, bazen gündüzleri yazdığı haber metinlerinin geceleri kaleme aldığı öykülerinden daha çok “bilimkurgu elementi” taşıdığını söyleyerek politik taşlamada bulunmuştur. Yazım üslubu Kafka’ya benzetilen Han Song’un, “Evrenin Mezar Taşı” (宇宙墓碑, 1991) adlı kısa öyküsü ve “Kızıl Okyanus” (红色海洋, 2004) adlı romanı en bilindik eserleridir. Çin bilimkurgusundaki dört büyük yazardan sonuncusu He Xi (何夕), duygulara odaklanan metinleriyle ünlüdür. “Üzgün” (伤心者, 2003) en bilindik kısa öyküsüdür. Yazarın “Kıyamet Yılı” (天年) adlı ilk romanı 2015 yılında yayımlanmıştır.  Çin bilimkurgu yazımında öne çıkan genç kuşak yazarlar arasında Chen Qiufan (陈楸帆), Fei Dao (飞氘), Bao Shu (宝树), Zhang Ran (张冉), Jiang Bo (江波) ve A Que (阿缺)’yi sayabiliriz. Bu alanda yazan kadın yazarların başlıcaları ise Zhao Haihong (赵海虹), Ling Chen (凌晨), Chi Hui (迟卉), Xia Jia (夏笳), Hao Jingfang (郝景芳), Chen Qian (陈茜) ve Tang Fei (糖匪)’dir. Bu kadın bilimkurgu yazarlarının arasında en ünlüsü olarak Xia Jia kabul edilmektedir. Aldığı Hugo ödülü sonrasında Hao Jingfang’ın da popülaritesi son zamanlarda artmıştır.

Sonuç

Yazıya “kısa bir giriş” diye başladım ama söz konusu Çin olunca haliyle hiçbir şey kısa olmuyor. Günümüzde artık internetin sunduğu imkânlar sayesinde pek çok Çinli yazarın İngilizceye çevrilmiş öykülerine erişmek kolaydır. Siz de bu yazıda bahsettiğim yazarlardan ilginizi çekenleri Google’da aratarak “Made in China” – “Çin Malı” metinlere ulaşabilirsiniz. Geçmişte Çin Malı tabirinin çağrıştırdığı kalitesizlik imajına rağmen, Çin ekonomisi zamanla gezegenimizin üretim üssüne dönüşerek bu imajından sıyrılmayı başarmıştır. Çin bilimkurgu edebiyatı da, uyuyan ejderhanın uyanması misali bu dönüşümden payını almaktadır.

Yararlanılan Kaynak:

• http://mithilareview.com/wang_11_16/