Bilimkurgu Antolojilerinin Tarihi

1950’lerden önce bilimkurgu öyküleri çoğunlukla dergilerde yayımlanırdı. Sonrasında okuyucuların bilimkurgu öyküleri ile tanışma yeri daha çok antolojiler oldu. Kitaplar dergilerden daha kalıcı, kitapçılarda kalış süresi daha uzun, kütüphanelerde bulunabilen ve anne babalar tarafından benimsenen ürünlerdi. Genel olarak son yarım yüzyılda bilimkurguya duyulan saygı arttıkça dergilerin yerini kitaplar almaya başladı.

İlk zamanlarda bilimkurgu öyküleri fantezi ve tuhaf-kurgu (weird-fiction) derlemelerinde yer aldı. Yayınevleri salt bilimkurguya ayrılmış derleme yayımlama konusunda isteksizdi. Bunlardan sadece editörlüğünü A. G. Birch’in yaptığı Ay Terörü ve Öteki Öyküler (The Moon Terror and Other Stories, 1937) adlı derlemedeki öyküler ağırlıklı olarak bilimkurguydu. Bu ilk örnekler daha çok proto-bilimkurgu antolojileriydi. Örnek olarak Henry Weber’in editörlüğündeki Popüler Romanslar (Popular Romances, 1812) adlı derleme, Jonathan Swift’ten Güliver’in Seyahatleri (Gulliver’s Travels, 1726), Ludvig Holberg’ten Yer Altındaki Dünya’ya Seyahat (Journey to the World Underground, 1741), Robert Paltock’tan Peter Wilkins (1751), Daniel Defoe’dan Robinson Crusoe (1719) ve John Kirkby’den Otomatlar Tarihi (The History of Automathes) adlı eserleri almıştı. Otomatlar Tarihi Büyük Okyanus’ta kayıp bir uygarlığın hikâyesiydi. Bir başka örnek de Beeton’un Noel Yıllığı (1880)’ydı. Bu yıllıkta bilimkurgu benzeri öyküleri yer almıştı.

pocketbooksofscifi

Bu erken örnekleri bir yana bırakırsak, gerçek anlamda ilk bilimkurgu antolojisi J. Berg Esenwein edötörlüğündeki Gelecek Maceralar (Adventures to Come, 1937)’dı.  Bu antoloji, içerdiği öykülerin tamamının daha önce başka bir yerde yayımlanmamış olması açısından da bir ilkti. Ama yazarların çoğu bilinmeyen isimlerdi, bu yüzden kitabın pek etkisi olmadı. Phil Strong editörlüğündeki ciltli Öteki Dünyalar (The Other Worlds, 1941) daha önemli bir antolojiydi. İçinde Harry Bates, Lester del Rey, Henry Kuttner, Theodore Sturgeon ve başka birçok tanınmış yazarın dergilerde yayımlanmış öyküleri yer aldı.

Karton kapaklı ilk dikkate değer antoloji Donald A. Wollheim editörlüğündeki Bilimkurgunun Cep Kitabı (The Pocket Book of Science-Fiction, 1943)’ydı. Bu antolojide yer alan on öyküden sekizi hâlen hatırlanmaktadır. Aradan geçen elli yıl düşünüldüğünde bu çok iyi bir orandır.

1946’dan sonra tam bir antoloji patlaması oldu. Peki ama ne yaşandı? Cilti kitap basan iki saygın yayınevi işe el attı. Şubat 1946’da Groff Conklin editörlüğünde Bilimkurgunun En İyileri (The Best of Science Fiction, 1946) yayımlandı. 785 sayfalık antolojide 40 öykü vardı. Aynı yılın Ağustos ayında Raymond J. Healy ve J. Francis McComas editörlüğünde 997 sayfalık, 35 öykü içeren Uzay ve Zaman Maceraları (Adventures in Time and Space, 1946) geldi. Bu antoloji üstün bir çalışmanın sonucuydu. Bilimkurgunun ilk yirmi yılının en büyüklerinin bir resmigeçidi gibi olan bu antoloji, bugün bile değerini korumaya devam ediyor. Ancak yukarıda sözü edilen Conklin editörlüğündeki antolojinin hakkı yenmemelidir. O da Sturgeon’dan Killdozer! (1944), Robert A. Heinlein’dan Universe (1941) ve Murray Leinster’den First Contact (1945) gibi şaheserler barındırıyordu. Gerek Conklin gerekse de Healy bilimkurgu antolojileri konusunda öncü çalışmalarıyla anılmayı hak ediyor. Conklin, özellikle belli bir tema çevresinde antolojiler yayımladı. İki örnek; Dünya’yı İstila Edenler (Invaders of Earth, 1952) ve Bilimkurgunun Düşünen Makineleri (Science-Fiction Thinking Machines, 1954)’ydi. Bir temaya odaklanan antolojiler sonradan popülerlik kazanacaktı.

New Tales of Space and Time, 1951

Bilimkurgu antolojilerini Healy icat etmedi, ama bu türde yayımlanmış ilk başarılı antoloji ona aitti. Uzay ve Zamanın Yeni Öyküleri (New Tales of Space and Time, 1951) adlı derlemesi, Kris Neville’den Bettyann, Ray Bradbury’den Here There Be Tygers ve Anthony Boucher’den The Quest for Saint Apuin gibi unutulmaz öyküler içeriyordu. Bir başka antoloji editörü de Kendell Foster Crossen’di. Derlediği Gelecek Zaman (Future Tense, 1953) adlı antolojide yer verdiği öykülerin yarısı hiç yayımlanmamış öykülerdi. Bunlar arasında James Blish’ten Beanstalk adlı öykü de vardı. Wollheim de isimsiz olarak orijinal bir antoloji yayımladı: Acıkmış Gözlü Kız ve Öteki Öyküler (The Girl with the Hungry Eyes and Other Stories, 1949). Antolojiye adını veren öykü ise Fritz Leiber’e aitti.

1970’lerde orijinal antolojiler dergilere ciddi bir alternatif oldu. Bu yıllarda yayımlanan en önemli antolojilerden biri Frederik Pohl’un editörlüğünü yaptığı altı ciltlik The Star Science Fiction (1953-1959) serisiydi. Bu serinin muadili İngiltere’de John Carnell editörlüğünde yayımlanan 30 ciltlik New Writings in SF (1964-1978) oldu. Bu gelenek, ABD’de Carnell’e göre yayın politikası daha deneysel ve edebi olan Damon Knight tarafından yayımlanan 21 ciltlik Yörünge (Orbit, 1965-1980) serisi ile devam ettirildi. Bugüne değin yayımlanmış en etkili orijinal antoloji Harlan Ellison’ın Tehlikeli Görüşler (Dangerous Visions, 1968 ve 1972) adlı antolojisi oldu. Robert Silverberg’in Yeni Boyutlar (New Dimensions, 1971-1981) dizisi 10 cilt, Terry Carr’ın Evren (Universe, 1971-1987) dizisi 17 cilt yayımlandı. 1970’lerde antolojiler zirve yaptıktan sonra 1980’de önemleri bir miktar azaldı. Ne olursa olsun, 1970’lerde birçok Hugo ve Nebula adayı bu antolojilerden çıktı; bunların birkaçının birincilik elde etmesi odak noktasının dergilerden antolojilere doğru kaydığının bir belirtisi sayıldı. En azından 3-4 cilt çıkmış antolojiler arasında sayabileceğimiz bazıları da şunlardı (bazıları günümüzde de yayımlanmaktadır):

  • Berkley Showcase
  • Chrysalis
  • Destinies
  • Full Spectrum
  • Infinity
  • Ron Hubbard Presents Writers of the Future
  • New Voices
  • Nova
  • Other Edens
  • Pulphouse: The Hardback Magazine
  • QUARK/
  • Stellar and Synergy
  • New Worlds Quarterly

Sayabileceğimiz bir diğer önemli antoloji de 1980’lerde moda olan ortak evren (Shared World) antolojilerinden R. R. Martin editörlüğündeki Wild Cards’dı. Ancak bu tip antolojilerin çoğu bilimkurgudan ziyade fantezi türündeydi. Bilimkurgu, kısa hikâyenin yaşayabildiği birkaç türden biri olmayı sürdürüyordu. Bu nedenle 80’ler ve 90’larda gerek dergi gerekse de antolojilerin popülerliğinin azalması üzücüydü. Yine de 21. yüzyılın başlarına kadar yazılan kısa öyküler dikkat çekici derecede kaliteliydi. Kısa hikâyenin öldüğünü söylemek için henüz erkendi.

Martin H. Greenberg

1960’larda, geçmişe dönük yayınlardan yapılan seçkilere dayalı antolojilerin sayısı azalmaya başladı. Bunun nedeni dergilerdeki yoğun maden arayışıydı. Bir yerden sonra kaynaklar tükenmeye başladı. Ama yine de yayımlanan antoloji sayısında belirgin bir düşüş olmadı. En yoğun yayın yapan editörler arasında 1964-1977 tarihlerinde Roger Elwood’u ve 1974’ten günümüze değin de Martin H. Greenberg’i gösterebiliriz. Her ikisi de başka editörlerle iş birliği hâlinde daha çok konulu (tematik) antolojilere odaklandı. Gelmiş geçmiş antoloji editörleri arasında en verimlisi olmasına rağmen, Greenberg yüksek standartlarından hiç ödün vermedi.

Diğer önemli kategoriler En İyiler (The Best of) ve Ödüllüler (Award Winning) serileriydi. Birçok antoloji bu iki tema çerçevesinde yayımlandı. En İyiler çerçevesinde ilk olma şerefi Everett F. Bleiler ve T. E. Dikty’nin senede bir yayımlanan 6 ciltlik En İyi Bilimkurgu Öyküleri 1949 (The Best Science-Fiction Stories 1949) oldu. Dikty daha sonra kendi başına bu seriden 3 cilt daha hazırladı. Judith Merril 12 ciltlik çalışmasıyla bir rekora imza attı. Seri Yılın En İyi Bilimkurgu / Fantezi Öykü ve Kısa Romanları (The Year’s Greatest Science-Fiction and Fantasy Stories and Novelettes, 1956) ile başlayıp SF 12 (1968) ile sona erdi. Merril’in antolojileri her zaman mizah ve genel kültüre dayalı neşeli antolojiler olduğundan çıtayı yükseltmişti. Astounding, The Magazine of Fantasy and Science Fiction, Galaxy ve New Worlds gibi önde gelen bilimkurgu dergileri de sık sık kendi sayfalarında yayımlanmış olan öyküler arasından “en iyiler” temalı antolojiler çıkardı. (Özellikle de The Magazine of Fantasy an Science Fiction.)

Edmund Crispin

Antolojiler sayesinde İngiltere’de önemli sayılabilecek bir bilimkurgu okuyucu kitlesi oluştu. Özellikle de Edmund Crispin’in hazırladığı 7 ciltlik En İyi BK (Best SF, 1955-1970) serisi dönüm noktası oldu. Bugüne değin hazırlanmış antolojiler arasında en iyilerinden biri olan bu seri, yıllık olarak yayımlanan bir seçme değildi. Amabel Willams-Ellis ve Mably Owen tarafından yayımlanan on ciltlik Bu Dünya’nın Dışından (Out of This World, 1960-1973) serisi daha çok genç kesimi hedef alıyor ve geniş bir yelpaze sunuyordu. Sonraki önemli İngiliz antoloji editörleri, 5 ciltlik Spectrum (1961-1966) serisini hazırlayan Kingsley Amis ve Robert Conquest’ti. Bundan başka Brian W. Aldiss’in 3 ciltlik Penguin Science Fiction (1961-1964) serisi de anılmaya değerdi. Aldiss uzun bir süre antoloji editörlüğüne devam etti, 1967-1975 yılları arasında Harry Harrison ile birlikte yıllık olarak dokuz Best SF kitabı hazırladı.

Daha güncel “en iyiler” serileri Lester del Rey tarafından 1971-1975 arasında yayımlanan ve Yılın En İyi Bilimkurgu Öyküleri (The Best Science Fiction Stories of the Year, 1971) kitabı ile başlayan seriydi. Del Rey’den sonra seriyi 1976-1981 arasında Gardner Dozois devam ettirdi. Donald A. Wollheim, Terry Carr ile birlikte 1965-1971 arasında Dünya’nın En İyi Bilimkurguları: 1965 (World’s Best Science Fiction: 1965) ile başlayan seriyi hazırladı. Ardından Wollheim 1972-1981 arasında önce tek başına ve sonradan Arthur W. Saha ile birlikte 1972 Yıllık Dünya’nın En İyi Bilimkurgusu (The 1972 Annual World’s Best SF) ile başlayan seriyi hazırladı. Bunun dışındaki diğer antoloji serileri şunlardı:

  • Carr tarafından hazırlanan 1972-1987 arasında yayımlanan ve The Best Science Fiction of the Year ile başlayan seri,
  • Gardner Dozois tarafından hazırlanan ve 1984’ten günümüze değin yayımlanan, The Year’s Best Science Fiction, First Annual Colletion ile başlayan seri,
  • 1986’ya değin Bluejay Books tarafından yayımlanan, sonrasında St Martin’s tarafından devam ettirilen ve Year’s Best Science Fiction, Fourth Annual Collection ve Year’s Best Science Fiction, Fifth Annual Collection (1988) ile devam eden seri,
  • David S. Garnett tarafından 1988-1990 yılları arasında İngiltere’de hazırlanan ve ilk kitabı The Orbit Science Fiction Yearbook (1988) olan kısa ömürlü fakat ilginç seri.

Sci-fi-Art-Edward-Del-Rio-Space-Port

Yukarıda bahsi geçen seriler konusunda herkesin farklı bir görüşü olabilir elbette. Ancak eleştirmenlerin genel görüşü, Terry Carr’ın seçiminin 1980’ler boyunca açık ara en iyisi olduğu yönündedir. Sonrasında bayrağı Gardner Dozois teslim aldı. Dozois’in seçmeleri hem en büyük hem de en iyisiydi ve her cilt, bilimkurgu dünyasında o sene meydana gelen önemli olayları özetleyen bir makale içeriyordu. (O sene ölmüş olan yazarların bir listesi de veriliyordu.) Carr ve Dozois’in hazırladığı “yılın en iyileri” derlemeleri bilimkurguda kısa kurgu ile ciddi bir şekilde ilgilenen herkesin takip etmesi gereken antolojiler arasına girdi. Ayrıca David G. Hartwell’in Year’s Best SF derlemeleri de başarılıydı. Yine de Dozois’in kalın antolojileri daha ön planda kaldı.

Ödüllü öyküleri içeren antolojiler elbette daha yüksek standarda sahipti. Hugo ödülünü kazanan öyküler yıllar boyunca Isaac Asimov ve arkadaşları tarafından hazırlanan Hugo Antolojileri adı altında basıldı. Başka ödüllerle birlikte Nebula ödüllerini de içeren antolojiler de okurla buluştu. Tıpkı Nebula gibi, Bilimkurgu Şöhretler Geçidi (Science Fiction Hall of Fame) antolojileri de Amerikan Bilimkurgu ve Fantezi Yazarları Derneği’nin üyeleri tarafından seçilen öykülerden oluşuyordu ve Nebula antolojileriyle birlikte yayımlanıyordu. Bu seri hâlen devam ediyor.

Bir başka önemli antoloji tipi de belli bir tarihsel dönemden yapılan seçmelerdi. Sam Moskowitz bu alanda önemli bir editördü. Bundan başka Mike Ashley, Brian W. Aldiss, Harry Harrison, Isaac Asimov ve Martin Harry Greenberg de dönem antolojileri hazırlayan isimler arasındaydı. Asimov’un hazırladığı Isaac Asimov Bilimkurgunun En İyilerini Sunar Cilt 1, 1939 (Isaac Asimov Presents the Great SF Stories Volume 1, 1939) ile başlayan seri örnek gösterilebilir. Bu seri 25 cilt sürmüştür.

Yukarıda anılanlardan farklı olarak önemli antoloji editörleri arasında Michael Bishop, Anthony Boucher, Jack Dann, Ellen Datlow, August Derleth, Thomas M. Disch, James E. Gunn, David G. Hatwell, Richard A. Lupoff ve Barry N Malzberg sayılabilir. Bunların dışında daha birçok antoloji editörü de bilimkurgu tarihinde önemli izler bırakmayı başarmıştır.

Yazar: Sinan İpek

Yazar, çizer, düşünür, öğrenir ve öğretmeye çalışır. Temel ilgi alanı Bilimkurgu yazarlığıdır. Bunun dışında Matematik, bilim, teknoloji, Astronomi, Fizik, Suluboya Resim, sanat, Edebiyat gibi konulara ilgisi vardır. Ara sıra sentezlediklerini yazı halinde evrene yollar. ODTÜ Matematik Bölümü mezunudur ve aşağıdaki başarılarıyla gurur duyar:TBD Bilimkurgu Öykü yarışmasında iki kez birincilik, 2. Engelliler Öykü yarışmasında birincilik, Ya Sonra Öykü Yarışması'nda finalist, Mimarlık Öyküleri Yarışması'nda finalist, 44. Antalya Altın Portakal Belgesel Film Yarışmasında finalist. Ithaki yayınları Pangea serisinin 5. üyesi "Beyin Kırıcı" adlı bir romanı var.

İlginizi Çekebilir

bilimkurgu edebiyat otopsisi

Edebiyatın Sonsuz Ufku: Bilimkurgu

Bilimkurgu hikâyeleri bizi neden büyüler, hayrete düşürür ve içimizde derin bir merak hissi yaratır? Türkiye’de …

Bir Cevap Yazın

Bilimkurgu Kulübü sitesinden daha fazla şey keşfedin

Okumaya devam etmek ve tüm arşive erişim kazanmak için hemen abone olun.

Okumaya Devam Edin