Dünyayı Değiştiren 5 Buluş

Ateş

ates

Fosil kayıtlarına göre ateş dünyada en azından 440 milyon yıldır var. Bu tarihten kalma fosilleşmiş karbon yatakları (yangın kalıntısı) bulunmuştur. Ateşin varlığını bitkilere borçluyuz. Bitkiler hem ateşin yanması için gereken oksijeni ürettiler hem de yakıtı sağladılar.

Şimşeklerin yol açtığı orman ve çayır yangınlarını bilen insanoğlu, ateşi tanıyor ve ondan korkuyordu. Ateşin bulunuşu derken esasında ateşi kontrol etme becerisini kastediyoruz. İnsanlar çakmak taşlarını vurarak ya da odun parçalarını birbirine sürterek ateş yakmayı öğrendiklerinde yeni bir çağ başlamış oldu.

Neden Önemli?

İlk aklımıza pişirme işlemi gelir. Gerçekten de ateşin en önemli fonksiyonu, besinlerden alınan kalori miktarını arttırmasıdır. Ateş hem sindirimi kolaylaştırır hem de normal şartlarda yenmeyecek besinleri lezzetli hale getirir. Ayrıca, pişirme işlemi yiyecekleri daha steril hale getirir.

Ateşin diğer yararlarını kısaca sayarsak:

  • Tarım alanları açmak için çıkarılan orman yangınları tarım çağı insanı için oldukça önemliydi. Günümüz insanı aynı şeyi rant elde etmek için yapıyor.
  • Vahşi hayvanlara karşı kabilenin korunması,
  • Ateş sayesinde insanların soğuk iklimlere göç etmesi mümkün olmuştur. Ateş olmasaydı insanlık tropik kuşaklardan çıkamayacaktı,
  • Fırın, ocak ve körüğün keşfiyle madenlerin eritilmesi ve cam gibi önemli ham maddelerin elde edilmesi
  • Tuğla yapımı ve çömlek imalatı,
  • Yaraların dağlanması,
  • Demircilik,
  • Ateşin enerjisi sayesinde gerçekleşen kimyasal reaksiyonlar,
  • Ateşli silahlar vs.

Ateş, birçok bilim adamı için bütün zamanların tartışmasız en önemli buluşudur.

Tekerlek

Bilim insanlarının hemfikir olduğu ikinci önemli buluş tekerlektir. Çömlekçi çarkından ya da taşıma kütüğünden türediği sanılan tekerleğin önemli bir parçası dingildir. Dingil olmadan tekerlek bir işe yaramaz.

Tekerleğin üretimi hiç de kolay değildir. Mükemmel daire biçiminde olması, hem sağlam hem de hafif olması, kolay tamir edilebilmesi, dingilin tekerin ortasına denk getirilmesi, iki tekerin iyi dengelenmiş olması, dingilin tekerlekle birleştiği noktanın ne çok sıkı ne de çok gevşek olmaması gerekmektedir. Bu da tekerlek üretimini zorlaştırır. Ancak, öylesine önemli bir buluştur ki uğruna katlanılan tüm zahmetlere değmiştir.

Tekerlek, esasında çok geç bir buluştur. Tekerlek bulunduğunda insanlık beş bin yıldır toprağa yerleşik durumdaydı.

Neden Önemlidir?

  • Tekerlek hemen hemen her yerde karşımıza çıkar: Çarklar, direksiyonlar, makaralar, bilyeli yataklar… Hareket eden her şey bir yerinde tekerlek bulundurmaktadır. Saatler, oyuncaklar, arabalar, makineler vs.
  • Tekerlek insanoğlunun ağır yükleri kolayca ve daha uzağa taşımasını sağladı. Tekerlekle birlikte insanoğlu daha hareketli ve hızlı hale geldi. Ticaret hacmi arttı ve birim kütle başına taşıma maliyetleri düştü.
  • İnsanoğlunun hem en büyük yardımcısı hem de düşmanlarından biri olan sürtünme kuvveti üzerinde hâkimiyetimiz arttı. Makineler daha verimli çalışmaya başladı. Birim enerji başına elde edilen yararlı iş miktarı arttı. Bu da genel olarak insanoğlunun iş verimliliğini arttırdı.
  • Tekerler, hareket enerjisini depolayabilme özelliğinden dolayı da enerji verimini arttırmıştır.
  • Tekerlek sayesinde artık insanoğlu bir yerden bir yere göçtüğünde birikimlerini de yanında götürebiliyordu. Böylece kültürün bir noktadan ötekine taşınması kolaylaştı. Bu da kültür şeklinde birikmiş iş, beyin gücü ve emeğin gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamıştır.
  • Demir çağının savaş arabalı fatihleri tekerlek sayesinde yerleşik tarım toplumlarını işgal ettiler. Derebeylik sistemi böylece oluştu.
  • Buğday değirmeni, taşıma araçları olmadan bir işe yaramazdı. Kağnı sayesinde civar köyler değirmenden yararlanabiliyordu. Çiftçiler daha çok un ürettiler ve tekerlekli araçlarıyla ürünlerini evlerindeki depolara taşıdılar.

Cam

Doğal bir cam türü olan obsidiyen (volkan camı) insanlık tarihi boyunca kesici ve delici aletlerin hammaddesi olarak kültürün en önemli malzemelerinden biri oldu. Obsidiyen kaynakları sınırlı olduğundan üretimi ve dağıtımı geniş çaplı bir ticaretin şebekesi gerektirmiştir. Belki de insanlığın ticari faaliyetleri bu madde sayesinde başlamış olabilir. Örneğin Göbekli Tepe eski bir obsidiyen madenidir. Gerçek camın tarih sahnesine çıkması milattan önce 3000 yılını bulur. O tarihlerden kalmış cam boncuklar bulunmuştur. Cam sanayi milattan önce ikinci bin yılının ortalarında başladı. Cama üfleyerek şekil verme sanatı ise milattan önce dördüncü yüzyılda Suriye’de ortaya çıktı.

Adi cam, dünyadaki en yaygın mineral olan silika (silisyum dioksit), yani bildiğimiz kumdan elde edilir. Kumun 1700 santigrad derece olan ergime noktasını düşürmek için yapısına soda tuzu (sodyum karbonat) katılır. Ancak soda tuzu suda çözündüğünden karışıma kireç (kalsiyum karbonat) da eklemek gerekir. Şişe ve pencere camlarında kullanılan cam türü budur. Camın termal ve fiziksel özelliklerini geliştirmek için başta boraks olmak üzere, içine çok farklı maddeler katılır.

Neden önemli?

  • Camdan yapılan büyüteç, mikroskop, teleskop ve ayna gibi optik araçlar olmaksızın bilim yerinde sayardı.
  • Korozyona dayanıklı ve şeffaf bir malzeme olduğundan laboratuvar gereçleri camdan yapılır.
  • Camdan yapılan gözlük sayesinde orta yaşlardan sonra insanların kitap okuması ve yazı yazması mümkün olmuştur. Bu sayede insanlar yaşlılıkta da terzilik vs. gibi ince iş gerektiren meslekleri yapmaya devam edebildiler.
  • Pencere camları insanların evde daha çok vakit geçirmesini sağladı.
  • Cam olmasaydı, ampül, deney tüpü, pencere vs. gibi nesneler olmayacaktı.
  • Şeffaf ve sağlam olduğu için süs eşyası yapımında kullanılabilir.

Sabun

sabun

Milattan önce ikinci bin yılda Mezopotamyada sabun üretildiği bilinmektedir. Roma döneminde Pompei’de de bir sabun fabrikası keşfedilmiştir. Hatta bu fabrikanın içinde üretilmiş sabun kalıpları bulunuyordu. Sabun, odun külü ve yağlardan üretilir. Üretiminde hayvansal ya da bitkisel yağlar kullanılabilir.

Neden Önemli?

Bu sorunun tek bir yanıtı vardır: Hijyen. İnsanlık tarım devriminden beri topluluklar halinde yaşamaktadır. Birbiriyle sürekli temas eden yoğun ve kalabalık gruplar salgın hastalıkların yayılması için ideal bir ortam oluşturuyordu. Ayrıca, insanların besin dolu, nemli ve sıcak yaşam alanları bakterilerin üremesini ve çoğalmasını kolaylaştırır. Penisilininin icadına kadar insanların bakterilere karşı tek silahı sabun olmuştur. Özellikle el sabununun her işini elleriyle yapan insanoğlu için çok önemli bir işlevi vardı.

Demokrasi

demokrasi

Demokrasinin tanımı üzerinde çok tartışılmıştır. Genel olarak “halkın kendi kendiin yönetmesi” olarak ifade edilir. Oysa modern demokrasi anlayışı bunun çok ötesine geçmiştir.

Demokrasi esasında hiçbir yöneticinin uzun süre iktidarda kalamaması demektir. Eğer, bir toplumda yöneticiler kolayca değiştirilebiliyorsa, o toplumda bir çeşit demokrasi bulunduğunu söyleyebiliriz. Demokrasinin bir başka belirtisi de güçler dengesine halk unsurunu da eklemiş olmasıdır. Demokrasi öncesi toplumlarda birbirini dengeleyen güçler kilise, yerel yöneticiler (lordlar) ve kraldı. Bunlara her kademeden soylular, askerler ve tüccarları da ekleyebiliriz. Bu denklemde eksik olan tek şey halktı. İşte demokrasi, bu denkleme eksik olan bu faktörü eklemiştir. Günümüzde basın yayın, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve adalet sistemi de demokrasinin işlemesi için zorunludur. Demokrasi aynı zamanda şeffaflık anlamına da gelir. Bankalar, büyük şirketler ve bürokrasiyi denetleyen kurumlar demokrasinin vazgeçilmezlerindendir.

Zengin, güçlü ve soylular bir de kendini beğenmişler, demokrasiyi sevmezler. Bir de demokrasiyi anlayamayanlar vardır. Demokrasi esasında güçlerin dengelenmesi, herkesin iktidardan pay almasıdır. Güç dengesi olabilmesi için birbiriyle rekabet halinde demokratik güçler, farklı sınıflar vs. bulunmalıdır. Bizde hep tek yönetim, tek kuvvet, tek iktidar, tek padişah, tek din, vs. olmuştur. Oypsa Avrupa’da farklı güçlerin çatışmasından doğdu demokraksi. En son savaş kapitalist güçlerle kendini bir sınıf olarak algılamaya başlayan çalışanlar arasında oldu. Kapitalizm, alternatifi olan Sosyalizm sayesinde daha adil bir düzen kurmak zorunda kaldı. Bizde halk çok zayıf iktidar ise çok güçlü olduğu için, demokrasi bilinci tam olarak yerleşememiştir. Modern demokrasi, güç denklemine azınlıkları, sivil toplum kuruluşlarını, basını ve hukuku katmıştır. Bunlar olmadan modern demokrasi olmaz. Ayrıca demokrasi, iktidarın kolay değişmesi anlamına da gelir. Eğer bir ülkede iktidar kolay değişemiyorsa, demokrasiden söz etmek çok zordur.

Neden önemli?

Demokrasi insanlığın en büyük ideallerinden biri olan adil toplumun inşası için gereklidir. Demokrasi sayesinde farklı toplumsal gruplar arasında güç değiş tokuşu olur. Hiçbir kişi, kurum, sınıf ya da zümre iktidarı tek başına elinde tutamadığı için, toplumsal klikler arasında güç ve iktidarın paylaşılması gerekir. Dolayısıyla her birey, iktidar ve güçten kendine düşen payı alır. Bu da daha mutlu, adil, özgür ve dinamik bir toplumun oluşması için şarttır.

Yazar: Sinan İpek

Yazar, çizer, düşünür, öğrenir ve öğretmeye çalışır. Temel ilgi alanı Bilimkurgu yazarlığıdır. Bunun dışında Matematik, bilim, teknoloji, Astronomi, Fizik, Suluboya Resim, sanat, Edebiyat gibi konulara ilgisi vardır. Ara sıra sentezlediklerini yazı halinde evrene yollar. ODTÜ Matematik Bölümü mezunudur ve aşağıdaki başarılarıyla gurur duyar:TBD Bilimkurgu Öykü yarışmasında iki kez birincilik, 2. Engelliler Öykü yarışmasında birincilik, Ya Sonra Öykü Yarışması'nda finalist, Mimarlık Öyküleri Yarışması'nda finalist, 44. Antalya Altın Portakal Belgesel Film Yarışmasında finalist. Ithaki yayınları Pangea serisinin 5. üyesi "Beyin Kırıcı" adlı bir romanı var.

İlginizi Çekebilir

Demokrasi: Bir Gün Olacak mı?

Avrupa tarihini baz alırsak şunu görürüz: Bu tarih çok uzun ve sıkıntılı bir süreçtir. Ülkemizde …

Bir Cevap Yazın

Bilimkurgu Kulübü sitesinden daha fazla şey keşfedin

Okumaya devam etmek ve tüm arşive erişim kazanmak için hemen abone olun.

Okumaya devam et