miletoslu thales

Miletoslu Thales

Miletos’lu Thales, adını sanını bildiğimiz ilk bilim insanı, ilk filozof; Sokrat öncesi doğa filozoflarının ilki; Miletos okulu denen üç filozoftan en tanınmış olanı ve özgür düşünceli İyonya’nın yetiştirdiği önemli bilginlerden biridir. Thales, o zamanın önemli İyon şehirlerinden biri olan Miletos’ta doğmuş ve yaşamış. Miletos bugün Aydın’dadır. Thales’in yazdığı kitaplardan hiç biri günümüze dek gelememiştir. Hayatı hakkında pek az şey bilinmektedir. Bugün okullarda öğretilen bir teorem onun adını taşıyor: Thales Teoremi. Bir de “Her şeyin özü sudur,” demesiyle ünlüdür. Bertrand Russell’e göre, bir öğrenci bu lafı duyunca felsefeyi ciddiye alamazmış!

Yaşamını yüzlerce yıl sonra yazılan bazı kitaplarda ondan bahsedilmesinden biliyoruz. Doğum ve ölüm tarihlerini de bazı ipuçlarından çıkarıyoruz. Mesela M.Ö. 585’te gerçekleştiğini bildiğimiz bir güneş tutulmasını önceden haber vermiş. Buna rağmen kendisine modern bilimin ve felsefenin babası sıfatını veriyoruz. Büyük düşünür ve matematikçi Bertrand Russell’a göre Thales “felsefenin kurucusu”dur. Sudan felsefesine saygı duyamasak bile en azından bilimi başlatan adam olarak ona saygı duymamız gerektiğini söylüyor. Bu tartışmaya girmeden önce, Thales ne yapmış, ne demiş, ya da ne yaptığı, ne dediği iddia ediliyor, bir görelim.

Thales, eğitim almak üzere Mısır’a gitmiş. Orada matematik ve geometri öğrenmiş. Olasılıkla İyonya’nın komşusu olan Lidya’lılardan (onlar da Babillilerden) astronomi öğrenerek Güneş ve Ay tutulmalarının nasıl tahmin edildiği bilgisine erişmiş. Bertrand Russell’in dediğine göre, Babilliler Ay ve Güneş tutulmalarının belli periyotlarla gerçekleştiğini gözlemlemişler, ama bu gök olaylarının nedenlerini bilmiyorlarmış. Mısır’a okumaya gittiğine göre oldukça zengin bir aileden geliyor olmalıymış. İyonya’ya geri döndüğünde edindiği bilgileri ve bu bilgiler üzerine kendi eklediklerini yazmış, zamanının çok etkili bir kişisi, bilgesi olmuş.

Aristo, ondan “eski çağların 7 büyük bilgesinden biri” olarak söz ediyor.

Matematikte buluşları şunlar:

  • Eudemus’a göre, bir çemberin çapı tarafından iki eşit parçaya bölündüğünü, ikizkenar üçgenlerin taban açılarının eşit olduğunu ve dik açıların eşit olduğunu bulmuş.
  • Bir güneş tutulmasını önceden haber vermiş. (Gerçi Babilliler bunu zaten yapıyordu.)
  • Eş üçgenlerden yararlanarak piramitlerin yüksekliğini bulmuş.
  • Gemilerin kıyıya uzaklığı (yine eş üçgenler yardımıyla.)
  • Yaşadığı dönemdeki kaynakların hiç birinde kendisinden söz edilmiyor.
  • Yazdığı kitapların hiç biri elimize ulaşmamış.
  • Her şey sudan yapılmıştır, demiş.
  • Her şeyin tanrılarla dolu olduğuna inanıyor olabilirmiş.
  • Elektriği ilk defa inceleyen kişiymiş.
  • Bir matematiksel keşif yaptığı bilinen ilk kişi ve ilk gerçek matematikçiymiş.
  • Bilimsel düşünceyi ve felsefeyi başlatan kişiymiş. Yani doğal olguları açıklamak için mitolojiye (o zamanın dini) başvurmak yerine akıl yürüttüğü için…

Thales’in o güne kadar Mısır ya da Babillilerce bilinmeyen, yeni bir şey ortaya koyduğuna dair bir kanıt yok. Yine de Mısır ve Babil bilimini İyonya’ya taşıdığı için önemli sayılabilir. Bir de Mısır ve Babilliler tarafından zaten bilinen yöntemlerin teorisini incelemesi bakımından önemli sayılabilir. Ancak, bu iddiaların doğruluğu konusunda elde kanıt pek yok. Aslına bakarsanız, Thales’den önce yaşamış ve matematikle uğraştığını bildiğimiz bir kişi var: Ahmes. Mısır matematiğini elimizde olan 6 papirüsten biliyoruz. Bunlardan birini yazan Ahmes adında bir Eski Mısırlı. Bu arada, Mısır matematiğinin parmak hesabından ibaret olduğunu söylemek pek doğru olmaz (Bernard Russell öyle diyor.)

Eski Mısırlılar karmaşık bir birim kesirler sistemi kullanmışlardı. Her kesri birim kesirlerin toplamı biçiminde ifade ediyorlar, ondan sonra işlem yapıyorlardı. Ki bu da oldukça zor bir yöntemdir. Sayı sistemleri karmaşık olduğu için matematikleri fazla gelişememişti. Bu da çok doğaldır. Ama birçok alan ve hacim formülünü biliyorlardı, pi’nin ilk değerini hesaplamışlardı ve bugünkü ilköğretim seviyesinde cebir problemlerini çözebiliyorlardı. Belki daha da fazla bilgileri vardı ama elimize ulaşamadı. Rhind Papirüs‘ü Ahmes tarafından, Thales’ten bin yüz yıl önce yazılmıştı. (MÖ 1650). Elimizdeki matematiksel papirüslerde problemlerin genel çözüm yöntemleri verilmiyor. Problemlerin çözümleri sadece örneklerle açıklanıyor. Zaten eldeki iki üç papirüs bize ne kadar bilgi verebilir ki? Belki gelecekte yapılan bir arkeolojik kazıda bugünün üniversiteye hazırlık kitaplarından birkaçı bulunsa günümüz matematiği hakkında ne kadar bilgi edinilebilir? Lise seviyesinde bazı problemlerin ilkel çözümleri değil mi? Oysa ki günümüz matematiği olağanüstü karmaşıktır. Ama bu karmaşıklık ve gelişmişlik düzeyi üniversiteye hazırlık kitaplarına elbette ki yansımaz. Kaldı ki papirüs kolay korunan bir malzeme değildi.

Sonuç olarak elimizde sadece 6 papirüs vardır ve bunlar da öğrencilerin konuları öğrenmeleri için yazılmış alıştırmalardır. Babillilerin kil tabletleri daha dayanıklıydı. Bu yüzden Babil matematiğini daha çok biliyoruz. Onların da oldukça gelişmiş bir sayı sistemleri vardı. Altmış tabanlı basamak sistemini kullanıyorlardı, sıfırı ve ondalık ayracı da bulmak üzereydiler. Cebir problemlerini çözebiliyorlardı. Binlerce yıllık Eski Mısır ve Mezopotamya bilgi ve kültürü olmasaydı, Yunan matematiği ve felsefesi de olamazdı elbette.

Thales her şeyin sudan oluştuğunu söylemekle, aslında doğanın mitoloji dışında bir yoldan araştırılmasının ilk çocuksu örneğini veriyordu. Olguları akıl ve mantık yoluyla açıklama girişiminin ilkiydi belki de bu.

Kendinden sonra gelen Miletos Okulu’nun diğer iki filozofunu (Anaximandros ve Anaximenes) etkilemiştir.

Yazar: Sinan İpek

Yazar, çizer, düşünür, öğrenir ve öğretmeye çalışır. Temel ilgi alanı Bilimkurgu yazarlığıdır. Bunun dışında Matematik, bilim, teknoloji, Astronomi, Fizik, Suluboya Resim, sanat, Edebiyat gibi konulara ilgisi vardır. Ara sıra sentezlediklerini yazı halinde evrene yollar. ODTÜ Matematik Bölümü mezunudur ve aşağıdaki başarılarıyla gurur duyar:TBD Bilimkurgu Öykü yarışmasında iki kez birincilik, 2. Engelliler Öykü yarışmasında birincilik, Ya Sonra Öykü Yarışması'nda finalist, Mimarlık Öyküleri Yarışması'nda finalist, 44. Antalya Altın Portakal Belgesel Film Yarışmasında finalist. Ithaki yayınları Pangea serisinin 5. üyesi "Beyin Kırıcı" adlı bir romanı var.

İlginizi Çekebilir

Stargate bilim ve bilimkurgu

Bilimkurgunun Bilime Olan Etkisini Gösteren Yeni Bir Çalışma Yayımlandı

MINBAR, TARDIS, Cardassian Expansion, BoRG, DS9, Tatooines, ACBAR… Sizce hepsinin ortak noktası nedir? Muhtemelen bilemediniz. …

Bir Cevap Yazın

Bilimkurgu Kulübü sitesinden daha fazla şey keşfedin

Okumaya devam etmek ve tüm arşive erişim kazanmak için hemen abone olun.

Okumaya devam et