Isaac Asimov’dan Robot Öyküleri Antolojisi

“Benim robotlarım mühendislerce tasarımlanmış makinelerdi, kafirler tarafından yaratılmış sahte adamlar değil. Benim robotlarım, yapıldıkları andan itibaren “beyinlerinde” var olan rasyonel yollara göre tepkiler verirlerdi.” -Isaac Asimov.

Bilimkurgunun en üretken yazarlarından biri olan Isaac Asimov‘un robot öyküleri alanındaki başarısı da yadsınamaz bir gerçek. 1950 yılında 9 öyküden oluşan Ben, Robot öykü derlemesine ek olarak, 1983 yılında yayımlanan The Rest of the Robots isimli antoloji 8 öykü içeriyor. 1999 yılında US Yayıncılık tarafından Robot Öyküleri Antolojisi ismiyle çevrilen kitapta orijinal baskıdaki 8 öykünün 7’si bulunurken, Galley Slave isimli öykünün yerine Point of View isimli öykü yer alıyor.

Kitabın hemen başında Asimov’un önsözü bulunuyor. Bu önsözde kısaca robotların tarihine ve Frankenstein Kompleksi’ne değiniliyor. Bunun yanı sıra kendi robot hikayeleri üzerine de birkaç kelam eden Asimov’un yazısının tamamını Özlem Kurdoğlu çevirisiyle sitemizden okumanız mümkün. Önsöze ek olarak, kitaptaki öykülerin çevirileri de yine Özlem Kurdoğlu’na ait. Çevirinin göze batmadığını söylemek mümkün olsa da, redaksiyon için aynı şey geçerli değil. Yine de cesurca bir hamle ile Asimov öykülerini Türk okurlarla buluşturan Us Yayıncılık bir teşekkürü hak eiyor.

Öykülerin hemen öncesinde kısa önsözler kaleme almış olan Asimov, o öykünün ilk olarak nerede yayımlandığını, yazılma sürecini ve okuru neler beklediğini dile getirmiş. Bilmkurgu severler için bu eğlenceli anektodları okumak da en az öyküleri okumak kadar keyif veriyor.

Öykülerin tamamının Asimov’un gençlik yıllarında yazıldığı düşünüldüğünde, o dönemin bilimkurgu anlayışının bir hayli ilerisinde olduğunu söylemek mümkün. Zamanın klişe robot öykülerine ek olarak Isaac Asimov’un Üç Robot Yasası çerçevesinde üretilen robotları ve bu robotlar kullanılarak oluşturulan öyküleri o yıllarda ışıltıyla parlamaktaydı. 2016’yı bitirmekte olduğumuz şu günlerde ise her birini bir klasik olarak görmeye devam etmekteyiz. Bu durum da niye Asimov‘un bilimkurgunun en büyüklerinden biri olduğu gerçeğini bir kez daha anlamamıza yetiyor.

Öykülerin 3’ünde robotların psikolojisinden anlama konusunda oldukça usta bir kadın olan Dr. Susan Calvin‘e 1’inde ise Asimov’un yine unutulmaz karakterlerinden Mike Donovan‘a rastlıyoruz. Kalan 4 öykü ise, robotların kullanım alanları, Üç Robot Yasası ve robot-insan ilişkilerine odaklanıyor. Yazının geri kalanında öyküler hakkında derinlemesine bilgiler mevcuttur.

1. Robot AL-76 Başıboş Kalıyor

Asimov’un kaleme aldığı ilk robot öykülerinden biri olma özelliğini de taşıyan bu öykü, ilk defa 1942’nin Şubat’ında Hugo Gernsback’in öncülüğünde çıkan ve aynı zamanda dünyanın ilk bilimkurgu dergisi unvanını elinde bulunduran Amazing Stories’te yayımlanmıştır.

Birleşik Devletler Robotlar ve Mekanik Adamlar Şirketi’nin ürettiği robotlar bir sipariş üzerine istenilen yere gönderilir. Kısa bir süre sonra 6 robottan 5’inin ulaştığı bilgisi geçer ellerine çünkü transfer esnasında AL-76 seri numaralı robot kaybolmuştur. Bu durum, şirketin yöneticisi Sam Tobe’un kulağına geldiğinde robotu bulmak için tüm imkanlar seferber edilir. Öte yandan, Ay yüzeyine uygun bir şekilde üretilen AL-76, Dünya gezegenine yabancı olduğundan, içinde bulunduğu durumu anlamak için çeşitli seçeneklere başvurmaktadır. Randolph Payne isimli elektronik tamircisi kurnaz bir adamla karşılaşan robot onunla iletişim kurmayı deneyecektir. Başlangıç itibarıyla eğlenceli giden anlatısını finalde ciddi bir havaya büründürmeyi ihmal etmiyor Asimov.

2. İstem Dışı Zafer

İik kez, Super Science Stories’in Ağustos 1942 sayısında yayımlanan bu öykünün, Asimov’un 1 yıl önce kaleme aldığı ve yine Jupiter’le ilgili bir öyküsünün nispeten devamı sayılabileceğini öğreniyoruz bilgilendirme yazısında.

İnsanlar tarafından Güneş Sistemi’nin en büyük gezegeni Jupiter’e bir uzay gemisi gönderilir. Geminin içinde ise ZZ Bir, ZZ İki ve ZZ Üç isimli aynı model olmasına rağmen farklı zamanlarda geliştirilen 3 robot bulunmaktadır. Bu robotların görevi Jupiter hakkında detaylı bilgi toplamak ve Jupiterliler ile iletişime geçmektir. Tüm bunları kurallara uygun bir şekilde yerine getiren robotların dönüş yolculuğunda farkına vardıkları olay, öyküyü bir anda mizahi anlamda çok başarılı bir konuma taşıyor. Bu hadise, okurların tebessüm etmesini sağlarken, Asimov’un espri anlayışı hakkında da bilgi veriyor.

3. Birinci Yasa

Fantastic Universe Science Fiction’ın Ekim 1956 sayısında yayımlanmış olan bu öyküde Asimov’un efsanevi karakterlerinden Mike Donovan’ın başrolde yer aldığını görüyoruz. Gözlerimiz Powell’ı arasa da, ne yazık ki bu derlemedeki hiçbir öyküde karşımıza çıkmıyor kendisi.

Donovan, çevresindeki arkadaşlarına günün birinde Üç Robot Yasası’nın Birinci Kural’ını ihlal eden bir robotla karşılaştığını söyler. Titan’da, Titan için özel olarak üretilmiş olan MA modellerinden Emma 2, bir fırtınada arkasını dönüp gitmiş ve Donovan’a yardım etmemiştir. Haliyle böyle bir şey olma ihtimalinin çok düşük olduğunu dile getiren dostlarına karşılık olarak öykünün sonunda robotun neden böyle bir şey yaptığını görüyoruz. Şaşırtıcı olduğu kadar, yüz gülümseten bir hikaye.

4. Bir Araya Gelelim

Ben, Robot sonrasındaki yıllarda kaleme alınan bu öykünin hemen başında da yine Asimov komik bir anektod paylaşıyor. Bu hikaye, ilk olarak Şubat 1957’de Infinity Science Fiction dergisinde yayımlanmıştır.

Yazımı Soğuk Savaş yıllarına denk gelen bu öykü de o ortamdan nasbini almış durumda. Uzun zamandır dünya üzerinde herhangi bir savaş olmadığından, insanlar böylesi bir duruma nasıl bir tepki vermeleri gerektiğini dahi unutmuşlardır.  Amerika’daki Robotik Bürosu Şefi Elias Lynn’in fark ettiği bu gerçek, ülkeler arasındaki robot rekabetini savaş ortamına bırakacaktır. Bütünü itibarıyla gizemli bir havanın hakim olduğu öyküdeki olaylar finale yaklaşıldığında Asimov tarafından birer birer açıklığa kavuşturuluyor.

5. Memnuniyetiniz Garantilidir

“Her şeye rağmen, benim ilgimi en çok çeken kısa robot öyküleri, sıradışı robopsikolog Dr. Susan Calvin ile ilgili olanlardı. Zaman geçtikçe Dr. Calvin’e aşık oldum.” diyor Asimov. Calvin’in çok kısa göründüğü bu öykü, ilk kez Amazing Stories dergisinin Nisan 1951 tarihli sayısında yayımlanmıştır. Usta yazar Asimov’un kadın psikolojisini çok iyi analiz ettiğini rahatlıkla anlayabildiğimiz bu öykü, geleceğin robot-insan ilişkilerinin de evrileceği boyuta ışık tutması açısından oldukça önem taşıyor.

Tony, US Robots’un ürettiği bir ev robotudur. Şirket, bu yeni robotu test etme kararı alır. Lawrence Belmont’un karısı Claire, kocasının kısa süreli bir seyahate gitmesinin ardından evlerinde Tony ile yalnız kalır. Robot üretimi altın çağlarında olduğundan, üretilen robotlar artık insanlara çok benzemektedir. Tepeden tırnağa bir insanı andıran Tony ilk başlarda Claire’i bir hayli korkutsa da, bu korku yerini zamanla sevgiye bırakacaktır.

6. Risk

En sevilen Asimov karakterlerinden Susan Calvin’in merkezinde olduğu bir öykü daha. Ben, Robot’ta yer alan Küçük Kayıp Robot’un bir nevi devamı niteliği taşıdığını öğreniyoruz bu öykünün. Farklı bir robotla, aynı zeminde, aynı insan karakterlerle ve aynı araştırma projesinde geçen öykü ilk olarak Astounding Science Fiction dergisinin Mayıs 1955 sayısında yayımlanıyor.

Susan Calvin’in uzun ısrarları sonucunda hayati risk taşıyan bir göreve Gerald Black gönderilir. Robotların gönderilmesinin daha mantıklı olacağı söylense de, Calvin bu konuda geri adam atmaz. Öyle ki, bunun altında yatan sebebi öykünün finalinde Susan Calvin’in ağzından okuduğumuzda ona bir kez daha saygı duyuyoruz.

7. Lenny

Yine bu öyküde de Asimov’un en sevdiği karakteri Susan Calvin başrolde. Infinity Science Fiction dergisinin Ocak 1958 sayısında yayımlanan bu öykü de yine klasik Üç Robot Yasası’nın kullanımı üzerinde duruyor. Öykünün yazımından da bahseden Asimov’un çok ilginç şartlar altında kaleme almış olduğunu öğreniyoruz. Daktilosuz yaşayamayan Asimov’un, her an, her yerde bir öykü yazabilecek potansiyelinin olduğunu görüyoruz.

Birleşik Devletler Robotlar ve Mekanik Adamlar Şirketi haftanın bir gününü halka ayırmakta ve ziyarete gelen insanlara robotlarla dolu şirketi gezdirmektedir. Bu pozitronik beyne sahip mekanik canlılara henüz alışamamış olan insanlar için bu yöntem robotik biliminin geleceği adına önem teşkil etmektedir. Yine bir ziyaret sırasında talihsiz bir olay yaşanır ve üretilmekte olan bir robotun kodları klavyenin tuşlarına rastgele basan biri tarafından değiştirilir. Bu vesileyle ortaya bir “engelli robot” çıkar. LNE (Lenny) isimli bu robotun yok edilmesi için ellerinden geleni yapmaya hazır olan herkes karşısında Susan Calvin’i bulacaktır zira o, bu konuda çok daha farklı şeyler düşünmektedir.

8. Bakış Açısı

“Bir robot, bir bakıma yalnızca hareketli bir bilgisayardır; ve aynı şekilde bir bilgisayar da yalnızca hareketsiz bir robottur.” diyor Isaac Asimov öyküsünü anlatmadan hemen önce. Orijinal derlemede yer almayan, yayınevinin tercihiyle içinde Susan Calvin’i de barındıran çok uzun bir öykünün çıkarılıp yerine alınan bu öykü, çok kısa olmasına rağmen okuması keyifliydi.

Asimov’un öykülerinden aşina olduğumuz kişilik sahibi bir bilgisayar olan Multivac günün birinde arızalanır ve işlevselliği zarar görür. Onlarca mühendis bir çözüm üretmek için gece gündür çabalarken, içlerinden birinin oğlu olan Roger’ın olaya dahiyane bakışı ile çözüme kavuşturulduğunu görmekteyiz. Yüz güldüren diyaloglara sahip olan öykü aynı zamanda kitabın son öyküsüydü.

Yazıyı, usta Asimov‘un güzel bir vecizesiyle bitirelim:

“Bilginin tehlikesi vardır, evet, ama buna yanıt bilgiden uzaklaşmak mı olmalı? Öyleyse maymunsu yaşama geri dönmeye ve insanlığın asıl özünü gözden çıkarmaya hazır mıyız? Yoksa bilginin kendisi, getirdiği tehlikeye karşı bir bariyer olarak mı kullanılmalı?” -Isaac Asimov.